EDGAR ALLAN POE

            Có ai ngờ, chỉ vài chục năm, sau khi chàng đã chết, danh tiếng chàng tràn lan khắp nơi trên thế giới, tên tuổi chàng được nhắc đến với sự kính trọng tột bực; những lá thư và những bản thảo viết tay của chàng trở nên giá trị nhất trong hàng ngũ các nhà văn lớn của Mỹ; số lượng tác phẩm của chàng được in ra, người ta dự trù có thể nuôi một gia đình sống cuộc đời dư dã sung túc cho đến cả hàng nhiều chục năm.

            Từ cái tâm hồn cô đơn, chàng đã cho đi một tài năng rộng lớn, nhưng nhận lại rất ít một cách thật cảm động những gì con người đáp trả trên chính cá nhân chàng. Chàng đau khổ nhưng vô cùng kiêu hãnh, dù rằng trong suốt cuộc sinh tồn ngắn ngủi, chàng lỡ mang cái định mệnh của một thi nhân đói ăn vì nghèo túng, một nhà văn được trả lương rất thấp từ những tạp chí sớm nở tối tàn.

            Trong nhiều thế hệ tiếp nối, văn chương chàng được đọc đi đọc lại; nhưng điều ấy không gọi là việc ngẫu nhiên, bởi vì ở vào thời đại cách đây gần hai trăm năm, xuyên qua cái nội tâm bất ổn và luôn luôn đau khổ ấy, tác phẩm chàng đã tỏ ra rất tân thời, rất mới một cách kỳ lạ. Chàng phân tích những ước muốn về cái Chết, Tình Yêu và vẻ Đẹp trong tâm lý con người, thật lâu trước khi Freud có thể xác định rõ được vấn đề ấy. Chàng ưa thích sự dữ dội mãnh liệt nửa thế kỷ trước khi Hemingway chào đời. Chàng biết cách sáng tạo những câu chuyện kinh dị trước khi loại truyện tâm lý xúc cảm được nghĩ đến. Chàng biết sử dụng “nhị trùng phân cách” (double self) trước khi kẻ khác có thể tìm ra cái phương pháp “nhị hóa phân cách” (split-personality). Quan trọng hơn cả, trong tác phẩm chàng từ gần hai thế kỷ trước đã nói lên không ngừng cái chủ đề chính mà thời đại văn chương ngày nay đang đề cập tới: “Con người với những xung đột dữ dội trong nội tâm.”

            Tuy nhiên, chàng bất hạnh hơn tất cả các văn nghệ sĩ khác vì đã lỡ sinh ra trong nước Mỹ đúng ngay thời điểm của môït nền văn hóa còn rất phôi thai, chưa khai mở. Vì vậy mà những tư tưởng đi trước quá xa của chàng trở nên lập dị, khó thể chấp nhận với thời đại và xứ sở chàng đang sống. Vả chăng, từ cái bề ngoài lôi thôi nghèo khổ, cái cá chất khinh bạc kiêu hãnh, cùng với những thói quen khác biệt, mà chàng đã làm bực mình những người chung quanh và tạo nên không biết bao nhiêu kẻ thù ganh ghét; dù rằng đó cũng chính là nguyên nhân khiến chàng được nhớ đến mãi, trong khi những nghệ sĩ khác –trang nghiêm chừng mực— lại bị quên lãng rất nhanh.

            Cuộc đời chàng đáng gọi là mê hoặc đắm đuối hơn bất kỳ nhà văn Mỹ hàng đầu nào khác. Chàng đã tự đốt lên chung quanh mình vầng hào quang rực sáng được đánh đổi bằng cả một tài năng đặc biệt và cũng bằng một định mệnh đầy những khổ đau bi thảm. Chàng đã trả cái giá rất đắt cho sự bất tử của tên tuổi mình. Chàng giống y hệt một con chim lạ –như con quạ đen u ám trong tác phẩm “Raven” rất nổi tiếng mà chàng đã viết--, xuất hiện bất ngờ rồi cũng bất ngờ biến vào bóng đêm thăm thẳm. Chàng chính là một trong những nhà văn hàng đầu của nước Mỹ. Tên chàng là Edgar Allan POE.

I.

(1809 – 1820)

            Edgar Allan POE sinh ngày 19 tháng 1 năm 1809 tại Boston, tiểu bang Massachusetts.  Mẹ của ông –Elizabeth Arnold Hopkins—là một kịch sĩ người Anh nhưng được ưa chuộng nhiều trên sân khấu kịch nghệ Mỹ do bởi sự diễn xuất rất thành công một màn vũ thần thoại và một loạt các vai quan trọng trong vở “King Lear’’ của Shakespeare. Bà được nói đến như một người rất đẹp, ngoài tài diễn kịch còn có tài ca hát và hội họa. Riêng người cha gốc Ái Nhĩ Lan –ông David Poe—lại có bộ dáng bề ngoài luôn luôn cẩu thả bừa bãi, tính tình hung hăng và mắc bệnh nghiện rượu, thời tuổi trẻ đã từng học Luật, sau bỏ ngang để theo đuổi ngành kịch cùng với vợ. Khi Edgar được hơn một tuổi, ông David Poe bỏ nhà đi biệt; từ đó về sau, chẳng ai biết ông sống-chết phương nào.

            Còn lại một mình với hai con thơ (Edgar là người thứ nhì) và cái thai trong bụng, bà Elizabeth Arnold phải kiếm sống bằng cách mang các con đi từ tỉnh này sang tỉnh khác tùy theo những giao kèo diễn xuất được ký với đoàn kịch. Bà đến Richmond (Virginia) vào khoảng cuối năm 1811, sanh người con gái thứ ba ở đây. Và rồi chẳng bao lâu sau, ngày 8/12/1811, bà qua đời khi còn rất trẻ đẹp vì bệnh xưng phổi và cũng vì đói ăn.

            Ba người con nhỏ được phân ra làm con nuôi gia đình các cư dân trong tỉnh.

            Edgar Poe khi ấy hai tuổi, được vợ chồng ông John Allan, gốc người Tô Cách Lan, chuyên nghề buôn bán, đem về đặt cho cái tên Allan (mà sau này Poe không hề tỏ ra hãnh diện vì nó và luôn  luôn ký tắt chữ Allan bằng mẫu tự A. viết hoa đơn giản, đặt giữa hai chữ trong tên chính thức của mình: Edgar A. Poe.)

            Vài tuần lễ sau khi bà Elizabeth qua đời, nhà hát Shockoe Hill Theater –nơi bà từng diễn kịch—bị cháy ra tro trong trận hỏa hoạn kinh khủng vào một ngày trước lễ Giáng Sinh năm 1811. Cái chết của rất nhiều người kẹt lại trong đám cháy đã làm kinh hoàng cả nước Mỹ và là đề tài thảo luận âm thầm trong suốt nhiều năm của dân chúng vùng Virginia. Biến cố lớn lao cùng cái quang cảnh tòa nhà bị cháy –nơi người mẹ nghệ sĩ đã thường xuyên làm nổi bật sân khấu vì sắc đẹp và tài năng diễn xuất mà Poe nhiều lần nghe kể lại khi còn bé—đã là nguyên nhân mạnh mẽ cho sự tưởng tượng đầu đời của cậu nhỏ nhiều cảm xúc. (Vì vậy, ngay từ những năm tháng thiếu thời, xuyên qua các vần thơ, trong Poe đã thấy xuất hiện một nỗi suy tư về ba điều đeo đẳng trí não ông: Sự Chết, Cái Đẹp và Tình Yêu.)

            Thừa hưởng của mẹ bản chất nghệ sĩ, từ thuở nhỏ, Poe sớm được tiếng thông minh, rất say mê âm nhạc, thi ca và cũng rất có năng khiếu về hội họa. Đây phải gọi là ân sủng mà Thượng Đế đã ban riêng cho Poe, nhưng lại là điều mang đến trong cuộc đời buồn bã của ông những nỗi bất hạnh còn kinh khủng đớn đau hơn rất nhiều so với người mẹ tài hoa đã chết.

♣

♣ ♣

            Ngày 28/7/1815, hai ông bà Allan đáp tàu sang Anh, đem theo cậu con nuôi lúc ấy sáu tuổi. Họ lưu lại đây năm năm. Trong năm năm ấy, Poe được theo học một trường tư, mục đích giáo dục học sinh trở nên là những người phong lưu trang nhã, đặt dưới quyền giám đốc của bác sĩ Bransby ở Stoke Newington, ngoại ô Luân Đôn. Nơi chốn lịch sử với những di tích đổ nát, các đền đài kỷ niệm cổ kính, những con đường đầy bóng mát và bầu trời ngàn đời mây giăng thấp, năm năm trời đã nuôi dưỡng un  đúc tâm hồn Poe trong những tưởng tượng đậm đà. Từ sâu thẳm nội tâm, Poe cảm nghe rất gần gũi với nơi chốn quê hương của người mẹ tài hoa mệnh bạc, và rồi cũng từ năm năm của thuở thiếu thời non dại ấy, một tình yêu đam mê cho cái Đẹp đã bắt đầu phát triển trong tâm hồn nhậy cảm của ông, kéo dài suốt cuộc đời về sau như một nỗi ám ảnh không bao giờ nguôi.

            Ngày 21/7/1820, từ nước Anh, hai ông bà Allan và Poe đáp tàu sang New York.

            Ngày 2/8/1820, họ trở về sống ở Richmond, trong ngôi nhà của Charles Ellis, một người trong công ty buôn bán với ông Allan.

            Những cuộc du lịch dài trên biển đã để lại trong tâm hồn cậu bé nhiều mơ mộng một dấu ấn mạnh mẽ.

            [Về sau, những xúc cảm và sự tĩnh tâm lắng đọng mà biển cả mênh mông đã gây nên trong trí tưởng từ thuở nhỏ được tìm thấy rất nhiều trong các tác phẩm của Poe.]

II

(1821 – 1825)

            Năm 1821, gia đình Allan dọn đến cư ngụ tại đường Fifth, khoảng giữa Clay và Marshall. Tại đây, Poe theo học trong Clarke School đến tháng 12/1822.

            Tháng 4/1823, Poe đổi sang học trong trường William Burke, một tư thục lịch sự nổi tiếng ở Richmond.

            Càng lớn lên theo năm tháng, Poe càng nhận thức được chỗ đứng bất thường của mình trong ngôi nhà to lớn sang trọng của ông bà Allan (mua ngày 28/6/1825, tọa lạc tại góc đường Fifth và Main St., Richmond) và luôn cả giữa môi trường giáo dục. Chàng tuổi trẻ được nuôi dạy trong niềm tin tưởng là mình sẽ trở nên một người lịch sự với tất cả mọi lý do để nghĩ rằng trong tương lai sẽ được thừa hưởng tài sản cha mẹ nuôi để lại, bỗng dưng thấy bị gạt ra ngoài vòng tròn của những đứa trẻ kiêu ngạo xấc xược, con cái các gia đình thượng lưu quý phái. Và dẫu cho giữa học đường có tỏ ra là một học sinh xuất sắc trên đủ mọi khía cạnh, và trong tỉnh, nổi tiếng là cậu bé sáng chói nhất, không vì vậy mà Poe được thực sự thừa nhận với những giá trị tự mình tạo ra. Các bạn đồng học của Poe –những kẻ được dạy dỗ quá kỹ về nỗi kiêu hãnh theo huyết thống gia đình – đã không để Poe quên rằng mẹ ông là một kịch sĩ lang thang và những đặc quyền mà Poe đang được hưởng khi ấy chỉ nhờ vào lòng từ thiện của một cặp vợ chồng lái buôn giàu có!

            Những điều này hẳn nhiên là nguyên nhân lớn lao cho một trạng thái tình cảm bất bình thường bắt đầu hiện ra trong tâm hồn cậu nhỏ, tước đoạt hầu hết sự thẳng thắn và thân mật có thể xảy ra giữa cậu với các bạn đồng môn.

            Với hoàn cảnh như thế, cái ý muốn trỗi vượt hơn kẻ khác nổi dậy mạnh mẽ trong Poe như một hình thức phản kháng để khinh bỉ lại những ai đã ban cho ông cái nhìn hạ cố. Poe trở nên một tay bơi lội giỏi, chấp nhận những cuộc đánh cá liều lĩnh và không thể chịu đựng được ý nghĩ rằng có ai ngang hàng trên những môn thể thao mà ông đã chọn. Mối ưa thích dành cho Byron nẩy nở rất sớm trong tâm hồn chàng tuổi trẻ khi Poe khám phá ra điều rằng nhà thi sĩ người Anh này cũng được ghi nhận là một tay can đảm và bơi lội rất giỏi.

            Ngoài ra, sự dẫn đầu và nổi bật dễ dàng của Poe trong các bộ môn văn nghệ cũng đã là nguyên nhân để ông gánh chịu mọi nỗi thù ghét của rất nhiều bè bạn. Luôn luôn Poe được nói đến như “một kẻ được tìm kiếm” mà không là “phải đi tìm kẻ khác” trên những lãnh vực này.

            [Một bạn đồng môn của Poe thời gian ấy, về sau nhận định: “Poe, như ký ức của tôi gợi lại bây giờ, là một người có rất nhiều tài năng nhưng tánh khí bất thường và có khuynh hướng áp phục kẻ khác. Nhưng dù với những xung động dữ dội trên bề mặt, ông cũng tỏ ra không phải là người có bản chất kiên quyết, luôn cả thiếu sót sự hòa nhã dễ mến. Chính những điều này đã làm cho ông bị thù ghét, lánh xa.”]

            Kết quả của một hoàn cảnh như thế phải được xảy ra. Chàng tuổi trẻ cô đơn tự rút vào đời sống nội tâm càng lúc càng nhiều hơn, tìm an ủi trong những quyển sách đọc miên man và các bài thơ làm ra từ nhiều giấc mơ ao ước. Những giấc mơ nói lên sự tương phản đối nghịch giữa những điều nhà văn “có” và những điều ông “muốn”; giữa đời sống thực tế và thế giới mộng tưởng:

            “Trong ảo tưởng đêm đen

            Tôi mơ về niềm vui đã mất

            Nhưng sự thức tỉnh của giấc mơ đời và ánh sáng

            Lưu lại trong tôi một nỗi đớn đau...”

            (In visions of the dark night

            I have dreamed of joy departed

            But a waking dream of life anh light

            Hath left me broken-hearted...)

            Những giấc mơ, để chiến đấu chống lại nghịch cảnh thực tế không chút nào êm đẹp, đã được Poe kêu lên:

            “Ôi tuổi xanh tôi, một giấc mơ tồn tại

            Hồn chưa tỉnh cho đến khi tia sáng

            Của vạn cổ thời gian, ngày hôm sau, đem đến

            Dẫu giấc mơ là vô biên phiền muộn

            Vẫn khá hơn thực tế phũ phàng…”

            (Oh! That my young life were a lasting dream!

            My spirit not awakening, till the beam

            Of an Eternity should bring the morrow

            Yes! Tho’ that long deam were of hopeless sorrow

            ‘T were better than the cold reality…)

            Vượt cao hơn hết trong những giấc mơ riêng ấy, hình ảnh người mẹ trẻ đẹp tài hoa mà Poe không hình dung rõ ràng được chút kỷ niệm nào đã chiếm ngự một chỗ đứng rất lớn:

            “Tôi cảm biết trên thiên đường cao đó

            Những thiên thần nho nhỏ rỉ tai nhau

            Giữa những lời yêu thương mê đắm nhất

            Chẳng lời nào hơn tiếng ‘Mẹ’ thân yêu!

            (Because I feel that, in the heaven above

            The angels, whispering to one another

            Can find, among their burning terms of Love

            None so devotional as that of “Mother”...)

            Hình ảnh người mẹ ấy là biểu tượng dịu dàng nhất của phái nữ trong tâm hồn nhà văn, cũng giống như hương thơm quấn quýt tỏa ra từ những cánh hoa lẩn khuất cúi mình trong đêm tối.

            [Đó cũng là điều làm nên bi kịch suốt cả đời Edgar Poe khi mà đối với ông, người nghệ sĩ mang tên Elizabeth Arnold là tượng trưng cho cái Đẹp vô cùng ông sẽ đi tìm qua suốt các người đàn bà lần lượt đi vào thi ca và định mệnh ông về sau.]

♣

♣ ♣

            Do bởi không có con mà bà Allan đã dành cho Poe một tình thương và sự nuông chiều quá đáng. Còn ông Allan, trong những năm đầu tiên, lại kiêu hãnh vì vẻ đẹp và sự thông minh của cậu bé mồ côi. Trong các bữa tiệc nhiều khách khứa, ông thường bảo Poe ngâm lên những bài thơ dài và tỏ ra rất hoan hỉ vì điều ấy, rồi cho phép Poe nếm những ly rượu mùi như một hình thức thưởng công cậu bé. Chất men nồng đã sớm nhiễm vào máu, về sau trở nên là nguyên nhân lớn lao, dự phần phá hủy cuộc đời nhà văn Edgar A. Poe.

            [Bác sĩ Bransby, người chăm lo việc học cho Poe trong 5 năm ở Anh, đã diễn tả về Poe như “một cậu bé thông minh nhanh nhẹn” và sẽ “trở nên rất tốt nếu như không nhận được sự cưng chiều quá đáng của những bậc cha mẹ nhu nhược chỉ biết nhét đầy tiền vào túi cậu, làm nẩy sinh thái độ của một kẻ tự mãn, hơn là ban cho cậu tình thương và sự hiểu biết thật sự.” Chính Poe về sau khi nói đến cha mẹ nuôi, cũng bảo rằng ông không bao giờ nhận được đúng nghĩa một sự thông cảm và tình gia đình mà ông cần thiết vô cùng.]

            Cũng vì thiếu thốn tình mẹ mà ngay từ thuở nhỏ, Poe đã có khuynh hướng tìm sự ẩn náu trong tình cảm của phái nữ. Cái khuynh hướng này ngày càng nẩy nở nhiều hơn trong tâm hồn Poe. Thời gian ở Richmond, Poe được biết đến như một học sinh không bao giờ mời bạn bè về nhà cha mẹ nuôi, mà chỉ luôn luôn ưa thích đi đến nhà họ.

            Năm 13 tuổi, Poe gặp bà Jane Stith Stannard, mẹ của người bạn tên Bob Stannard. Cách trò chuyện tử tế của bà đã làm nẩy sinh một tình yêu thanh cao trong trái tim cậu nhỏ. Bà trở nên là người tri kỷ, được chàng thiếu niên kể cho nghe tất cả mọi nỗi niềm cô đơn hay những ý nghĩ cuồng nhiệt mà chàng không có cơ hội giải bày trong gia đình ông Allan hoặc nơi trường học.

            Nhưng một thời gian ngắn sau khi gặp Poe, bà Jane Stannard qua đời lúc chỉ mới ngoài ba mươi tuổi và vẫn còn rất đẹp. Cái chết của bà đã tạo nên trong lòng Poe một nỗi đớn đau mạnh mẽ. Ông không thể chịu đựng được ý nghĩ bà Stannard nằm cô đơn một mình trong ngôi mộ đen ngoài nghĩa trang lạnh lẽo. Trong nhiều tháng sau đó, Poe nổi tiếng là người đêm đêm vẫn dám đi vào bãi tha ma, đến ngồi bên cạnh nấm mồ bà Stannard để giữ cho ấm những kỷ niệm dịu dàng mà bà đã đối với Poe.

            Cũng cái chết đó đã làm nẩy sinh trong Poe một nỗi đam mê kỳ dị đối với những bí mật của một ngôi mộ. Nhà văn ao ước được thăm dò tận sâu trong nơi chốn trú ẩn cuối cùng của một đời người. Mối liên hệ mật thiết giữa tình yêu và cái chết, sự sống lẩn khuất ngay trong cõi chết, sự hiện hữu vô hình vẫn tồn tại trên một thân xác đã vữa nát..., chính là những chủ đề làm xáo trộn không ngừng bộ óc dồi dào suy tư ấy. Những hồi niệm đêm đêm bên cạnh nấm mồ im lìm của người đàn bà mà Poe cho rằng đã hiểu được ông cũng là khởi đầu cho các tưởng tượng kỳ quái mang đầy tính cách định mệnh khắc nghiệt, được lập đi lập lại nhiều lần trong văn chương Poe về sau.(*)  

            Sáng tác “To Helen” được Poe cảm hứng từ “tình yêu sùng bái và lý tưởng” dành cho người mẹ bạn mình thời gian vừa lớn. Đó là một trong những bài thơ trữ tình hay nhất mà Poe đã viết ra trong cái tuổi 13.

III

(2/1826 – 1827)

            Thời kỳ ấy, trong giới đại học đã không có những quy luật hạn chế đối với sinh viên, mà chỉ là nỗi mong mỏi rằng sinh viên phải tự điều khiển mình theo phong thái của một người lịch sự. Họ được tự do làm những gì họ muốn. Những chàng công tử trẻ tuổi –hầu hết thuộc các gia đình nhiều tiền của—hăng say phóng mình vào cuộc sống mới, tự khoác lên người những bộ tịch vừa phách lối kiêu kỳ, vừa rộng rãi phóng túng, những điều mà họ cho rằng đúng với phương cách của một kẻ quý phái. Trên hết, cờ bạc và uống rượu là hai yếu tố cần thiết không thể bỏ qua của một thanh niên hào hoa thời đại ấy. Trong một đêm, họ có thể đốt cả một món tiền kếch xù vì những truy hoan tác hại loại này.

            Lúc 17 tuổi, Poe vào đại học. Những năm tháng hạnh phúc của thời kỳ niên thiếu đã vĩnh viễn qua đi, nhường chỗ cho một vận số đầy khó khăn khốn đốn bắt đầu đến trong cuộc đời nhà văn.

            Từ 14/2/1826 đến 15/12/1826 ở đại học Virginia (Charlottesville), Poe được nói đến như một sinh viên tốt với nhiều tài năng khác nhau tiềm ẩn. Trong kỳ thi cuối năm, ông được điểm tối ưu về các môn Latin và Pháp ngữ. Tuy nhiên, khuynh hướng cô độc ẩn dật và không giao cảm được với thế giới ngoại tại vẫn là điều đáng lưu ý nhất nơi chàng tuổi trẻ đã sớm lộ ra những nét tài hoa.

            Trước khi vào đại học, Poe vẫn còn là một cậu nhỏ. Thế rồi bất thần ông phải đối diện với những vấn đề của kẻ đã trưởng thành khi mà người cha nuôi bắt đầu tỏ lộ bộ mặt bủn xỉn về tiền bạc với cậu con vừa lớn. Ông Allan cung cấp cho Poe số tiền chẳng đủ thiếu vào đâu so với những chi phí tối thiểu ở đại học. Túng trước hụt sau, Poe phải chạy vay khắp nơi trong bè bạn và ngay cả những người Do Thái trong tỉnh với số tiền lời rất cao để đắp bù vào những món chi tiêu cần thiết. Và rồi Poe lao vào các trò chơi cờ bạc để kiếm thêm lợi tức sống; nhưng điều này chỉ càng khiến Poe thêm mắc nợ vì sự thua này tiếp nối sự thua kia.

            Thêm vào đó, sự đổ vỡ bắt đầu xảy ra giữa Poe và cha nuôi. Trên những cách thế tự phụ, ông Allan tỏ thật với Poe cảm nghĩ rằng do bởi lòng thương hại hay một sự nhân đạo rơi rớt nào đó của trái tim mà ông đã đem Poe vào gia đình ông. Điều này rõ ràng đã làm cho Poe đau đớn. Chàng tuổi trẻ là người giàu tình cảm, lãng mạn và tuyệt vọng trong sự kiếm tìm một tình thương chân thật. Ông cha nuôi lại là một lái buôn Tô Cách Lan nặng đầu óc tính toán, tính tình nghiêm khắc cố chấp, thực tế và trơ trơ như một tượng đá. Hai mẫu người vô cùng khác biệt hẳn nhiên khó có thể tìm ra được một sự cảm thông đồng điệu. Khi nghe Poe mắc nợ cờ bạc tại trường đại học lên đến con số hai ngàn đô la, ông Allan đã thẳng thắn bãi bỏ việc học của Poe sau gần một năm lưu lại đây.

            Poe rời Charlottesville trở về Richmond; và rồi trong ngôi nhà ông bà Allan, mối bất hòa cha con trở nên càng trầm trọng. Lần đầu tiên, Poe tìm kiếm sự lãng quên đau khổ trong việc uống rượu. Chẳng bao lâu sau nhà văn lại nhận ra cái hậu quả kỳ dị và có sức quyến rũ mà rượu đã đem lại được trên cá nhân ông. Poe uống nhiều và say rất ít. Trên cách uống của ông, một tâm trạng thèm khát sự kích thích tạo ra từ chất men nồng để trốn chạy thực tại được tỏ bày nhiều hơn là sự thưởng thức mùi ngon của rượu.

            Không ai uống rượu mà lại không có nguyên nhân, Trường hợp Poe, những nguyên nhân càng rất dễ nhận định. Từ thuở nhỏ, Poe đã tỏ ra là một đứa nhỏ nhiều tình cảm. Mồ côi mẹ rất sớm, trong gia đình Allan lại không thể tìm ra cảm giác an ổn mà tất cả các đứa trẻ đều cần thiết. Do đó, nỗi thiếu thốn sự bảo vệ của tình mẹ đã là nguyên nhân đầu tiên và lớn nhất làm nên sự cô đơn trống rỗng trong tâm hồn nhà văn.

            [Để rồi, tất cả những người đàn bà về sau trong đời Poe đều chỉ được khoác cho vai trò thay thế hình ảnh người mẹ đã chết, dù rằng điều ấy vẫn không làm đầy được nỗi cô đơn mà Poe càng lúc càng cảm nghe có khuynh hướng trĩu nặng trong lòng.]

            Thêm nữa, giòng máu giang hồ du mục được thừa hưởng từ người mẹ tài hoa, tương phản đối nghịch hẳn với những thận trọng nghiêm khắc được nhìn thấy và hấp thụ thuở đầu đời trong gia đình Allan, cũng là nguyên nhân lớn lao cho những xung đột nội tâm mà Poe vướng mắc trên nhiều cách thức. Song song với cái vẻ bề ngoài sung sướng của đứa trẻ con nhà giàu, chính là một nội tâm sâu kín tiềm tàng tính chất u sầu ảm đạm và không ngừng quan sát để nhận ra sự dị biệt giữa mình và những người cùng trang lứa:

            “Từ thuở ấu thơ tôi đã không

            giống như kẻ khác –Tôi chẳng nhìn

            như kẻ khác nhìn—Tôi không có

            nỗi rung động nào đến từ mùa xuân

            Cũng chẳng nỗi buồn trong mùa xuân đó

            Và tôi lại không cảm nghe thức dậy

            niềm vui trong tim cùng một âm vang

            Tất cả, tôi yêu, tôi yêu đơn độc...”

            (From childhood’s hour I have not been

            as others were –I have not seen

            as others saw –I could not bring

            my passions from a common spring

            From the same source I have not taken

            my sorrow; I could not awaken

            my heart to joy at the same tone’

            And all I lov’d, I lov’d alone...)

            Rồi với tâm trạng bắt đầu thấm cảm những nỗi đau buồn của tuổi thanh niên, trong thi ca Poe đã từng cất lên tiếng kêu ngờ vực:

            “Tôi đứng giữa âm vang

            nơi bờ biển xanh ngàn con sóng vỗ

            Tôi giữ trong tay

            Những hạt cát vàng nhỏ bé

            Ôi ít làm sao! Chúng bò dần đi

            Thoát ra mười ngón, trôi xuống biển sâu

            trong khi tôi khóc –trong khi tôi khóc

            Ôi Thượng Đế ơi! Làm sao tôi nắm

            những hạt cát vàng chặt lại trong tay?

            Ôi Thượng Đế ơi! Làm sao tôi cứu

            con người khỏi sự tàn nhẫn đại dương?

            Có phải những gì ta đang nhìn thấy

            chỉ là giấc mơ trong một giấc mơ?”

            (I stand amid the roar

            of a surf-tormented shore

            And I hold within my hand

            grains of the golden sand;

            How few! Yet how they creep

            through my fingers to the deep

            while I weep –while I weep!

            O God! Can I not grasp

            them with a tighter clasp?

            O God! Can I not save

            one from the pitiless wave?

            Is all that we see or seem

            but a dream within a dream?)

            Cứ vậy, trong cái định mệnh đầy lao đao đau khổ đó, cứ mỗi tai biến đưa đến là thêm một chút nguyên nhân góp phần vào việc hủy hoại tinh thần và thân xác nhà văn. Thế giới thực tại thật không chịu đựng nổi, Poe tìm sự giải thoát trong văn chương, trong tình cảm các người đàn bà mang hình ảnh người mẹ đã chết, và nhất là trong men rượu. Rượu đem được cho Poe sự trốn chạy những khổ đau trong cuộc sống. Và ông dùng nó như một người nghiện thuốc phiện tìm thứ hạnh phúc riêng cho chính mình.

            Nhưng, giống như một lần Poe tuyên bố: “Tôi tuyệt đối không hài lòng với chất kích thích của rượu mà thỉnh thoảng tôi đã dùng quá độ”, thì hẳn nhiên, sự điên cuồng nằm sát bên dưới bề mặt hạnh phúc giả tạo ấy, Poe cũng đã biết như thế nào rồi. Có thể nói, đối với Poe, rượu chỉ là phương tiện gần gũi giúp ông thoát ra khỏi sự khảo tra dằn vặt của ký ức, khỏi cái cảm giác cô đơn không thể chịu nổi và khỏi mối kinh hãi ám ảnh về cái chết vẫn suốt đời không ngừng đeo đuổi tâm hồn ông.

IV

(1827-1830)

            Thời gian còn ngồi ở bậc trung học tại Richmond, Poe rơi vào tình yêu với Sarah Elmira Royster, người con gái ở căn đối diện với ngôi nhà ông bà Allan.

            [Sau này, nhắc lại Poe, Sarah đã mô tả rằng, đó là “một chàng thanh niên đẹp trai, có bộ dáng bề ngoài ấm áp buồn bã, tính khí nồng nhiệt xung động, nhưng lại có tính ghen tuông mãnh liệt vì bất cứ lý do gì”.]

            Hai người tuổi trẻ âm thầm đính hôn với nhau. Khi cha cô Sarah biết được chuyện, nghĩ rằng con gái mình còn quá nhỏ với chuyện yêu đương, nên đã tịch thu tất cả các lá thư chàng thi sĩ từ trường đại học gửi về mà Sarah không biết. Mãi cho đến lúc Sarah lấy chồng và trở thành bà Shelton, trở lại Richmond sau khi đã chấm dứt việc học ở Virginia, Poe mới hay lý do tại sao tấm tình say đắm của ông đã không nhận được sự đáp trả.

            Ngày 24/3/1827, Poe bất thần rời khỏi ngôi nhà cha mẹ nuôi ra đi. Hành động này có thể được giải thích do từ nguyên nhân xung đột cha con, mà cũng vì Poe, bản chất đa cảm, muốn trốn tránh để khỏi nhìn thấy người yêu xưa nay đang là vợ kẻ khác.

            Ngày 7/4/1827, Poe đến Boston, thành phố nơi mẹ ông đã từng yêu mến và cũng là nơi Poe được chào đời. Tại đây, Poe gặp một người thợ in trẻ tuổi tên Calvin Thomas và người này nhận xuất bản tập thơ đầu tiên “Tamerlane and Other Poems” cho Poe. Trong tập này, Poe không đề tên thật, mà chỉ là “Của Một Người Sinh Tại Boston”. Những bài thơ được viết ra trong tuổi thiếu niên khi còn ngồi ở bậc trung học, diễn tả tâm trạng cô đơn của một chàng trai đang bắt đầu đối diện với những dày vò tìm kiếm theo Tình Yêu, Cái Đẹp và Sự Chết trong cuộc đời. Có bài làm ra ở tuổi 12 khi Poe còn theo học bên Anh với những câu rõ ràng nói lên một tài năng thi ca đang độ chín:

            “Khi màn đêm buông xuống trên tấm phủ quan tài

            Trên huyệt mộ sâu, trên muôn ngàn thứ

            Những cơn gió lạ thổi qua

            Thì thầm trong nhạc điệu

            Tôi bỗng nhiên thức dậy

            Trong kinh hãi, cô đơn...)

            (But when night had thrown her pall

            Upon that spot, as upon all

            And the mystic wind went by

            Murmuring in melody

            Then –ah, then- I would awake

            To the terror of the lone lake.)

            Cũng có bài làm ra trong tuổi 13 ở Richmond, một trong những bài hay nhất của Poe, đề tặng bà Jane Stannard, bắt đầu với những câu như sau:

            “Helen, đối với tôi, sắc đẹp của em

            Tựa như cánh buồm của giống dân thời Trung cổ

            Trôi êm trên sóng, trong mùi thơm của biển

            Từ từ, mệt mỏi

            Về bến bờ quê cũ thân yêu...”

            (Helen, thy beauty is to me

            Like those Nicean barks of yore

            That gently, o’er a perfumed sea

            The weary, way-worn wanderer bore

            To his own native shore...)

            Nhưng, tập thơ không gây được chút tiếng vang nào trong giới phê bình và cũng chẳng bán ra được quyển nào, dù giá đề cho mỗi quyển chỉ là 12 xu ruỡi!

            Chàng thi sĩ 18 tuổi không tiền bạc, chẳng bạn bè thân thích, thất vọng vì tài năng mình bị bỏ quên, bèn đăng vào lính ngày 16/5/1827, làm một anh binh nhì dưới cái tên Edgar A. Perry, căn cứ chính đóng tại Fort Independence ở hải cảng Boston.

            Trên bề ngoài, Poe tỏ ra xấu hổ khi được nhận vào lính, bởi vì sau đó nhà văn đã tự thổi phồng lên những câu chuyện do chính ông bịa đặt để che giấu giai đoạn sống trong quân đội. Và một lần, để tự biện minh rõ hơn cho điều ấy, Poe đã bảo rằng, khoảng thời gian từ 1827 đến 1830, ông du lịch qua Hy Lạp và Nga Sô. Tuy vậy, Poe hẳn phải là một anh lính gương mẫu. Sau một năm ruỡi phục vụ, ông được thăng cấp thượng sĩ.

            [Trung úy Howard sau này nhận định về Poe là “một người có thói quen tốt và không hề uống rượu”. Đại úy Griswold ngợi khen Poe có “thái độ cư xử rất đáng ca tụng và đạt được uy tín với toàn đồng đội.” Đại tá Worth lại thêm: “Poe có giá trị về sự tín nhiệm rất cao.”]

            Ngày 29/2/1829, nhận tin mẹ nuôi qua đời, Poe xin phép trở lại Richmond và đến nơi một ngày sau khi đám tang đã cử hành.

            Ngày 15/4/1829, sau hai năm sống trong quân đội, Poe giải ngũ một cách vẻ vang. Và rồi xuyên qua ảnh hưởng của ông Allan, Poe được nhận vào trường Võ Bị West Point.

            Dù vậy, sau cái chết của người mẹ nuôi, tình cảm giữa ông Allan và Poe vốn đã bị sứt mẻ từ trước, nay càng thêm đổ vỡ trầm trọng. Phần gia tài của bà Allan bị ông chồng nắm hết, và về phía Poe thì chẳng còn trông mong gì vào sự giúp đỡ vật chất của cha nuôi. Poe bèn bỏ đi đến Baltimore, tiểu bang Maryland, lưu lại một thời gian trong ngôi nhà người cô –bà Maria Clemm lúc ấy đang sống cùng đứa con gái 7 tuổi tên Virginia, và William Henry, người anh lớn của Poe(*), cũng đang chết dần từng ngày với bệnh lao phổi và ghiền rượu.

            Tại Baltimore, vào tháng 12/1829, tập thơ thứ nhì của Poe, “Al Aaraaf, Tamerlane and Minor Poems”, chào đời. Nhưng cũng giống như tập trước, nó chẳng đem chút lợi tức nào về cho tác giả.

...CÒN TIẾP