TRUYỆN CỔ CỦA
DÂN TỘC DAO HUYỆN BA VÌ

Đi hết một ngày, anh nghỉ lại ở một nhà ven đường. Nhà ấy có hai ông bà già sinh được một người con gái đẹp nhưng đã 18 tuổi vẫn không nói được. Biết anh này đi gặp Ngọc Hoàng, chủ nhà nhờ anh hỏi giúp vì sao con gái họ bị câm. Hai ông bà còn nắm cơm cho anh ăn đường đi tiếp.

     Hôm sau, anh đến nhà một bà goá. Bà ấy có vườn quýt trước đây rất sai quả, nhưng về sau không ra quả nữa. Bà cũng nhờ anh hỏi Ngọc Hoàng giúp vì sao như thế.

     Anh lại đi, hết đất liền ra tới biển. Nhìn ra ngoài khơi thấy có một hòn đảo, trên đảo có một ngọn núi cao. Người ta bảo Ngọc Hoàng ở trên đỉnh núi ấy. Anh ta nằm nghỉ trên một tảng đá để nghĩ cách ra đảo. Không ngờ tảng đá cựa quậy dưới lưng. Hoá ra anh đang nằm trên mai một con rùa.  Anh kể với rùa chuyện muốn đi gặp Ngọc Hoàng. Rùa bảo sẽ cõng anh bơi ra đảo, nếu anh hỏi giúp rùa tại sao đầu rùa giống đầu người mà mình lại là cái mai cứng. Anh nhận lời. Thế là rùa đưa anh đi gặp Ngọc Hoàng.

     Khi gặp, Ngọc Hoàng chỉ cho được hỏi 3 câu. Nhưng lại có 4 điều muốn hỏi. Anh đành bỏ câu hỏi về thân phận của mình để giúp đỡ khó khăn cho người khác.

     Về chuyện cô  gái tại sao lại câm, Ngọc Hoàng cười bảo:

     - Khi nó thích người con trai nào thì tự nhiên nó nói được thôi.
     Còn cây quýt không có quả là bởi dưới gốc nó có một cục vàng lớn. Lấy vàng đi, quýt sẽ lại ra quả. Về con rùa, Ngọc Hoàng bảo trong miệng nó ngậm một viên ngọc, nếu nhả ra thì rùa sẽ biến thành người.

     Trở về đất liền, đầu tiên anh kể lại với rùa lời giải thích của Ngọc Hoàng. Rùa liền nhả ngọc ra và trở thành một người con trai tuấn tú. Rùa xin đi theo anh làm em trai kết nghĩa.

     Hai người đến nhà bà goá, đào đất ở gốc quýt lên, quả nhiên được một khối vàng. Anh chia cho bà già nửa số vàng đó và bảo em ở lại làm con nuôi bà goá.

     Đến nhà cô gái câm, anh tỏ lòng biết ơn hai ông bà đã cho anh cơm ăn đường để đi gặp Ngọc Hoàng. Rồi anh chia cho hai ông bà nửa số vàng còn lại. Cô gái rất xúc động, từ trong buồng chạy ra, nói cảm ơn anh. Và cô xin bố mẹ giữ chàng trai tốt bụng này ở lại làm rể.

     Thế là từ đó, anh chàng nghèo khó trước đây sống một cuộc đời thật hạnh phúc.


     . ĐỨA CON MỒ CÔI MẸ

     Có một người đàn ông lấy vợ, sinh được đứa con gái thì vợ mất. Ông ta lấy vợ kế, lại đẻ được một đứa con gái nữa.

     Đứa con vợ trước hiền lành và chăm chỉ. Còn đứa con vợ sau thì vừa lười, vừa đáo để, thường hay hành hạ chị.

     Nhà có nương lúa, ban đêm thường bị lợn rừng về phá. Cô chị phải ra coi nương. Con chó đen trong nhà chạy theo cô gái. Đêm đến, có một con hổ tới đòi ăn thịt. Con chó đành cho hổ ăn thịt để cứu cô chủ. Ăn thịt chó xong, hổ dặn cô gái sớm mai về nhà nhớ rẽ vào hang đá ven đường, hổ sẽ có quà cho để ở cửa hang. Theo lời hổ dặn, cô gái thấy có một bầu nước ở cửa hang đá. Cô tắm bằng bầu nước ấy, bỗng trở nên vô cùng xinh đẹp. Tắm xong thấy buồn ngủ, cô trèo lên chạc cây bên bờ suối để ngủ.

     Có một anh chàng con trai con nhà khá giả đi đến bờ suối ấy, trông thấy hình cô gái đẹp như tiên dưới lòng suối. Anh ta nhảy xuống suối, ôm lấy cô gái nhưng chẳng thấy ai. Vừa ướt, vừa mệt, anh lên bờ nằm nghỉ. Nằm ngửa mặt nhìn lên chạc cây, thấy cô gái nằm trên đó. Anh liền trèo lên, đỡ cô xuống, đưa về xin lấy làm vợ.

     Ít lâu sau, cô gái nhớ bố, bèn trồng một cây bầu. Dây bầu bò về nhà bố, chui vào cả trong nhà. Bố cắt đi nó lại mọc. Bố lần theo dây bầu đến tận nhà con gái. Bố vào nằm trong chuồng ngựa. Khi con gái cưỡi ngựa về, ngựa không chịu vào chuồng. Cô gái biết là bố đến, liền bắc thang gỗ mời bố lên nhà. Cô cho bố tắm bằng lọ nước thần cô đã tắm. Tắm xong, bố trở nên hồng hào khoẻ mạnh, không còn hom hem như trước. Được mấy hôm, bố đòi về. Cô lấy áo gấm cho bố mặc, đưa ngựa cho bố cưỡi.

     Khi bố về nhà, con em thấy bố vừa đẹp, vừa sang, liền hỏi nguyên cớ vì sao được thế. Bắc chước bố, nó liền chạy một mạch đến nhà cô chị, rồi cũng chui vào chuồng ngựa của chị. Chị về, bắc cho cây chuối làm thang lên nhà. Con en tót lên cây chuối, bị trơn, ngã sái cả chân. Đã đau lại tức, nó đòi chị cấp cho ngựa để về. Cô chị dắt cho nó một con dê ghẻ. Nó đành cưỡi dê trở về nhà, vừa đi vừa đánh dê túi bụi để bắt dê chạy thật nhanh. Dê hoảng hốt lồng lên, hắt nó lăn xuống vực. Thế là hết đời đứa vừa tham, vừa ác.

     . CHÀNG TRAI TRONG LỐT QUẢ BẦU

     Ở một bản kia, có người đàn bà goá không con, sống rất vất vả. Hàng ngày, bà tự lên núi phát nương làm rẫy.

     Hôm ấy, bà phát nương xong, khát nước quá. Bà thấy cạnh nương có một đống mối lớn. Trong đống mối có một dòng nước chảy ra trong suốt. Bà uống dòng nước ấy, thấy trong người mát mẻ khoan khoái lạ thường rồi có mang từ đấy.

     Bà mang thai 3 năm 3 tháng mới trở dạ, sinh ra một quả bầu. Quả bầu ấy mỗi ngày một lớn nhưng đặt đâu nằm đấy, im lặng như một cục đất. Bà rất buồn nhưng không dám phàn nàn với ai.

     Mọi người trong xóm bản đều đi làm nương cả. Bà phải ngồi nhà trông con. Trong lòng lo lắng, bà buột mồm than thở rằng cứ ở nhà mãi, không đi làm nương được thì chết đói. Bất ngờ quả bầu lên tiếng, bảo với bà:

     - Mẹ đừng lo, mẹ cứ đưa cho con một cái dao phát cùn cũng được. Con sẽ đi làm nương cho mẹ.

     Bà vừa mừng vừa sợ nhưng vẫn làm theo ý con. Đêm hôm ấy mưa to gió lớn, bầu ra nương đến sáng mới về. Sớm hôm sau, bà mẹ ra xem, thấy con mở được một nương mới rất đẹp, vừa rộng lại vừa phẳng, không còn một gốc cây tảng đá nào ở trên. Đến lúc này bà mẹ lại lo không có lúa giống để tra nương. Bầu bảo mẹ không phải lo ngại gì. Bầu về nhà, lấy thúng trấu giấm lửa ở góc bếp ra, tung trấu khắp nương. Lạ một điều là trấu vãi đến đâu, lúa mọc ngay đến đó. Năm ấy, hai mẹ con được mùa rất lớn.

     Đến lúc này, Bầu đòi mẹ đi hỏi vợ cho mình. Đó là một cô gái đẹp nhất bản. Ông bố cô gái không muốn gả con cho Bầu nên đòi đồ sính lễ bằng ba quả trứng gà không có lòng đỏ. Bà mẹ buồn bã về kể lại với Bầu. Bầu bảo mẹ lấy 3 củ cải gọt thành 3 quả trứng rồi mang đến nhà cô gái. Ông bố cô gái lại đòi phải có 3 người phụ nữ có râu đi đưa lễ. Bà mẹ Bầu rất lo lắng về chuyện thách cưới oái oăm, nhưng Bầu cười, bảo mẹ cứ dắt 3 con dê cái đi với Bầu đến nhà cô gái. Đến đây thì ông bố vợ đã chịu phục tài trí của Bầu. Nhưng ông lại nghĩ ra một mẹo khác. Biết Bầu chỉ lăn được dưới đất, ông đòi con rể phải lên cầu thang, vào nhà ăn cơm với bố vợ.

     Ông vừa nói dứt, quả bầu liền vỡ đôi. Từ trong lòng quả bầu bước ra một chàng trai cực kỳ khôi ngô tuấn tú. Anh ung dung lên nhà, xin phép ngồi uống rượu với ông bố cô gái. Thế là cả nhà mừng rỡ, đưa cô gái ra chào để anh đón về nhà làm vợ.

Theo lời kể của bà Đặng Thị Hoà và bà Triệu Thị Toàn, dân tộc Dao, xã Ba Vì