VUA QUANG TRUNG, NƯỚC VĂN LANG
VÀ VẤN ĐỀ LƯỠNG QUẢNG

1. Lưỡng Quảng từng là lãnh thổ của người Việt trong lịch sử:

Trong lịch sử, quốc gia thời kỳ cổ đại của người Việt là quốc gia Văn Lang, do Hùng Vương làm chủ, những ghi chép về quốc gia Văn Lang, Hùng Vương không chỉ xuất hiện trong sách sử Việt Nam, mà còn xuất hiện trong các ghi chép lịch sử của Trung Quốc.

Đại Việt sử ký toàn thư chép: “Vua lấy con gái của Đế Lai là Âu Cơ, sinh ra trăm con trai, là tổ của Bách Việt. Một hôm, vua bảo Âu Cơ rằng: “Ta là giống rồng, nàng là giống tiên, thủy hỏa khắc nhau, chung hợp thật khó”. Bèn từ biệt nhau, chia 50 con theo mẹ về núi, 50 con theo cha về ở miền Nam, phong cho con trưởng làm Hùng Vương, nối ngôi vua, đóng đô ở Phong Châu. Hùng Vương lên ngôi, đặt quốc hiệu là Văn Lang (nước này đông giáp biển Nam Hải, tây đến Ba Thục, bắc đến hồ Động Đình, nam giáp nước Hồ Tôn, tức nước Chiêm Thành, nay là Quảng Nam).” [1]

Truyện họ Hồng Bàng trong sách Lĩnh Nam chích quái chép: “Trăm trai đều nghe mệnh, rồi mới từ giã mà đi. Âu Cơ cùng với năm mươi người con trai ở tại Phong Châu – (bây giờ là huyện Bạch Hạc), tự suy tôn người hùng trưởng lên làm vua, hiệu là Hùng Vương, quốc hiệu là Văn Lang; về bờ cõi của nước thì Đông giáp Nam Hải, Tây đến Ba Thục, Bắc đến Động Đình hồ, Nam đến nước Hồ Tôn Tinh (bây giờ là nước Chiêm Thành).” [2]

Theo các ghi chép này, Hùng Vương làm chủ nước Văn Lang, có bờ cõi “Đông giáp Nam Hải, Tây đến Ba Thục, Bắc đến Động Đình hồ, Nam đến nước Hồ Tôn Tinh“, vậy thì lãnh thổ của nước Văn Lang bao gồm cả vùng Lưỡng Quảng. Không ít người nghi ngờ về nước Văn Lang, buộc tội các sử gia trung đại đã sáng tạo nên họ Hồng Bàng và quốc gia này, nhưng thực tế, cả Hùng Vương lẫn Văn Lang đều được chép lại trong các sách sử Trung Quốc, và được chép sớm hơn ở Việt Nam rất lâu. Những ghi chép của người Việt đều là những lưu truyền trong dân gian, sau đó mới được chép thành văn vào thời Trần-Lê.

Nước Văn Lang được chép lại trong các sách Thông Điển, Thái Bình Hoàn Vũ Ký và Thái Bình Ngự Lãm, dưới hai cái tên Văn Lang và Văn Lãng, đây đều là các chữ ký âm.

Thông Điển 通典 của Đỗ Hữu, đời nhà Đường chép:” “峰州今理嘉寧縣.古文朗國,有文朗水.亦陸梁地.秦屬象郡.二漢屬交趾郡.吳分置新興郡.晉武改為新昌郡,宋齊因之.陳兼置興卅.隋平陳,郡廢,改為峰州;煬帝初州廢,併入交趾郡.大唐復置峰州,或為承化郡.領縣五:嘉寧,承化,新昌並漢麊泠縣地,麊音麋.嵩山,珠綠.” -” Phong châu, nay trị ở huyện Gia Ninh. Là nước Văn Lãng xưa, có sông Văn Lãng. Cũng là đất Lục Lương. Thời Tần thuộc Tượng Quận. Thời Nhị Hán (tức nhà Tây Hán và nhà Đông Hán) thuộc quận Giao Chỉ. Nhà Ngô chia đặt ra quận Tân Hưng. Thời vua Tấn Vũ đổi tên là quận Tân Xương, nhà Tống-Tề đều noi theo như thế. Thời nhà Trần đặt thành Hưng châu. Nhà Tùy bình nhà Trần, bỏ quận ấy, đổi thành Phong châu. Đầu thời vua Dạng Đế thì bỏ châu ấy, cho gộp vào quận Giao Chỉ. Nhà Đại Đường đặt lại Phong châu, có khi đổi gọi là quận Thừa Hóa. Lĩnh năm huyện: – Huyện Gia Ninh, huyện Thừa Hóa, huyện Tân Xương, đều là đất của huyện Mê Linh thời nhà Hán. Mê (麊), đọc là mi (麋); – Huyện Tung Sơn, huyện Châu Lục.” (Bản dịch của Quyển Tích)

Thái Bình Hoàn Vũ Ký được viết vào thời nhà Tống chép: “峯州,承化郡,理嘉寜縣.古文狼國,有文狼水.亦陸梁地.秦屬象郡.二漢屬交趾郡.吳分置新興郡.晉武乃為新昌郡.宋齊因之.陳兼置興州.隋平陳,郡廢,改為峯州.煬帝初州廢,并入交趾郡.唐武徳四年復置峯州,領嘉寜新昌安仁竹輅石隄封溪六縣.貞觀元年廢石隄封溪入嘉寜,竹輅入新昌.天寳元年改為承化郡.乾元元年復為峯州.元領縣五:嘉寧,新昌,承化,嵩山,珠緑.” – “Phong châu, có thời gọi là quận Thừa Hóa, trị ở huyện Gia Ninh. Là nước Văn Lang thời xưa, có sông Văn Lang. Cũng là đất Lục Lương. Thời nhà Tần thuộc Tượng Quận. Thời nhà Nhị Hán thuộc quận Giao Chỉ. Nhà Ngô chia đặt ra quận Tân Hưng. Thời vua Tấn Vũ lại đổi tên là quận Tân Xương. Các nhà Tông-Tề noi theo đó. Nhà Trần đặt ra Hưng châu. Nhà Tùy bình nhà Trần, bỏ quận ấy, đổi thành Phong châu. Đầu thời vua Dạng Đế bỏ châu ấy, gộp vào quận Giao Chỉ. Thời nhà Đường năm Vũ Đức thứ tư đặt lại Phong châu, quản lĩnh sáu huyện là Gia Ninh, Tân Xương, An Nhân, Trúc Lộ, Thạch Đê, Phong Khê. Năm Trinh Quan nguyên niên bỏ hai huyện Thạch Đê-Phong Khê gộp vào huyện Gia Ninh, bỏ huyện Trúc Lộ gộp vào huyện Tân Xương. Năm Thiên Bảo nguyên niên đổi gọi là quận Thừa Hóa. Năm Càn Nguyên nguyên niên gọi lại là Phong châu. Lúc đầu quản hạt năm huyện là Gia Ninh, Tân Xương, Thừa Hóa, Tung Sơn, Châu Lục.” (Bản dịch của Quyển Tích)

Thái Bình Ngự Lãm, được viết vào thời nhà Tống, dẫn Phương Dư Chí 方輿志 chép: “《方輿志》曰:峰州,承化郡.古文郎國,〈有文郎水.〉亦陸梁地.秦屬象郡.二漢屬交趾郡.吳分置新興郡.晉改爲新昌.陳置興州.隋平陳,改爲峰州;煬帝初,廢.唐復置峰州.” – “Phương dư chí chép: Phong Châu có thời gọi là quận Thừa Hóa. Là nước Văn Lang thời xưa, có sông Văn Lang. Cũng là đất Lục Lương. Thời nhà Tần thuộc Tượng Quận. Thời nhà Nhị Hán thuộc quận Giao Chỉ. Nhà Ngô chia đặt ra quận Tân Hưng. Nhà Tấn đổi gọi là quận Tân Xương. Nhà Trần đặt ra Hưng châu. Nhà Tùy bình nhà Trần, đổi gọi là Phong châu. Đầu đời vua Dạng Đế bỏ châu ấy. Nhà Đường đặt lại Phong châu.” (Bản dịch của Quyển Tích)

Hùng Vương cũng được ghi chép dưới 4 sách khác nhau, dưới hai cái tên là Hùng Vương và Lạc Vương, Hùng 雄 và 雒 Lạc là hai chữ rất giống nhau, tên các sách Thủy Kinh chú và Sử Ký sách ẩn đã chép nhầm.

Cựu Đường thư, (Hậu Tấn – Lưu Hú soạn, 945 SCN), quyển 41, Chí 21, Địa lí 4, dẫn Nam Việt chí (Lưu Tống 420 – 479) chép: “交趾之地，最為膏腴。舊有君長曰雄王，其佐曰雄侯。後蜀王將兵三萬討雄王，滅之。蜀以其子為安陽王，治交趾。其國地，在今平道縣東。其城九重，周九里，士庶蕃阜。尉佗在番禺，遣兵攻之。王有神弩，一發殺越軍萬人，趙佗乃與之和，仍以其子始為質。安陽王以媚珠妻之，子始得弩毀之。越兵至，乃殺安陽王，兼其地。” – “Đất Giao Chỉ rất là màu mỡ, ngày xưa có quân trưởng gọi là Hùng Vương, phụ tá là Hùng Hầu. Sau có vua Thục đem ba vạn lính đánh diệt Hùng Vương đi. Vua Thục nhân đó cho con mình làm An Dương Vương, trị đất Giao Chỉ. Đất nước ấy ở phía đông huyện Bình Đạo ngày nay. Thành nước ấy có chín vòng, chu vi chín dặm, dân chúng đông đúc. Úy Đà đóng đô ở thành Phiên Ngung phát binh sang đánh. Vương có nỏ thần bắn một phát giết một vạn quân Việt. Triệu Đà bèn hòa với vương, rồi sai con mình tên là Thủy làm con tin. An Dương Vương đem con gái tên là Mị Châu gả cho Thủy, Thủy thấy được nỏ thần bèn hủy đi. Kịp khi quân Việt đến liền giết An Dương Vương, chiếm cả nước ấy.” (Bản dịch của Tích Dã)

Sách  Thái Bình quảng ký, thời Tống, dẫn Nam Việt chí (Lưu Tống, 420 – 479) khoảng thế kỷ V cũng có chép về các vị vua Hùng: ““交趾之地，頗為膏腴，從民居之，始知播植。厥土惟黑壤。厥氣惟雄。故今稱其田為雄田，其民為雄民。有君長，亦曰雄王；有輔佐焉，亦曰雄侯。分其地以為雄將。” – “Đất Giao Chỉ vốn màu mỡ, di dân tới sống ở đó, (dân) mới bắt đầu biết gieo trồng, đất vùng ấy đen xốp, khí đất hùng mạnh, cho nên gọi ruộng ấy là Hùng Điền, dân vùng ấy gọi là Hùng Dân. Quân trưởng gọi là Hùng Vương. Có phụ tá là Hùng Hầu, chia đất cho các Hùng Tướng.”

Thủy kinh chú, quyển 37, Diệp Du hà (Bắc Ngụy – Lịch Đạo Nguyên soạn) dẫn Giao châu ngoại vực kí chép: “交趾昔未有郡縣之時，土地有雒田，其田從潮水上下，民墾食其田，因名為雒民，設雒王、雒侯，主諸郡縣。” – “Đất Giao Chỉ ngày xưa khi chưa đặt thành quận huyện, đất đai có ruộng Lạc, dân làm ăn ở ruộng ấy theo nước thủy triều lên xuống, nhân đó có tên là dân Lạc, đặt ra Lạc Vương – Lạc Hầu để làm chủ các quận huyện, huyện phần nhiều có chức Lạc tướng, Lạc tướng đeo ấn đồng thao xanh.” (Bản dịch của Tích Dã)

Sử kí, quyển 113, Nam Việt liệt truyện, 53, Sách ẩn (Đường – Tư Mã Trinh soạn) dẫn Quảng châu kí chép: “《史記》卷百一十三南越列傳第五十三索隱引《廣州記》云：交趾有駱田，仰潮水上下，人食其田，名為駱人。有駱王、駱侯。諸縣自名為駱將，銅印青綬，即今之令長也。後蜀王子將兵討駱侯，自稱為安陽王，治封溪縣。後南越王尉他攻破安陽王，令二使典主交阯、九真二郡人。” – “Giao Chỉ có ruộng Lạc, dân trông nước thủy triều lên xuống mà làm ăn ở ruộng ấy nên đặt tên là người Lạc. Có các chức Lạc Vương – Lạc hầu, các huyện tự đặt chức Lạc tướng đeo ấn đồng dải xanh, tức là chức Lệnh-Trưởng ngày nay vậy. Sau đó con vua Thục đem quân đánh Lạc Hầu, tự xưng là An Dương Vương, trị ở huyện Phong Khê. Sau nữa vua Nam Việt là Úy Tha đánh phá An Dương Vương, sai hai sứ giả điển chủ người hai quận Giao Chỉ-Cửu Chân.” (Bản dịch của Tích Dã)

Trong các ghi chép trên, có thể thấy toàn bộ các sách đều chép rằng Hùng Vương làm chủ đất Giao Chỉ, các ghi chép này đều không chép rõ là “quận”, Thủy Kinh chú còn chép “Đất Giao Chỉ ngày xưa khi chưa đặt thành quận huyện“, cho thấy Giao Chỉ ở đây là một vùng đất rộng lớn, tương đương và có thể lớn hơn Giao Chỉ bộ. Thực tế, trong lịch sử, đất Giao Chỉ có địa bàn từ vùng Dương Tử về phía Nam, chứ không chỉ ở Việt Nam hay trong địa bàn của Giao Chỉ bộ (Lưỡng Quảng, Việt Nam, Hải Nam).

Lã Thị Xuân Thu, thiên Thận Hành Luận chép về lãnh thổ vua Vũ của nhà Hạ: “南至交阯孫樸續樠之國丹粟漆樹沸水漂漂九陽之山羽人裸民之處” -“Phía Nam tới các nước Giao Chỉ, Tốn Bốc, Tục Man, tới các núi Đơn Túc, Thế Thọ, Phí Thủy, Phiêu Phiêu, Cửu Dương, xứ Vũ Nhân (người đeo lông vũ), Khỏa Dân, hương Bất Tử.” (Bản dịch của Quốc Bảo)

Hàn Phi Tử thiên Thập Quá chép: “臣聞昔者堯有天下,飯於土簋,飲於土鉶,其地南至交趾,北至幽都,東西至日月之所出入者,莫不賓服.” – “Ngày xưa vua Nghiêu có thiên hạ, ăn bằng bát đất (quỷ), uống bằng liễn đất (hình), địa giới phương Nam đến đất Giao Chỉ, phương Bắc đến đất U Đô, phương Đông, phương Tây đến tận nơi mặt trời lặn mọc, thảy đều phục tùng.” (Bản dịch của Trần Kinh Nghị)

Hoài Nam Tử do Lưu An thời Tây Hán soạn, thiên Thái Tộc Huấn chép: “紂之地,左東海,右流沙,前交趾,後幽都” – “Đất của Trụ, trái giáp Đông Hải, phải có sông Lưu Sa, phía trước Giao Chỉ, phía sau U Đô.“

Các ghi chép này đều cho thấy Giao Chỉ nằm ngay phía Nam lãnh thổ của triều Hạ và triều Thương, khi ấy mới chỉ nằm ở vùng phía Bắc sông Dương Tử. Lã Thị Xuân Thu còn chép rõ về “nước Giao Chỉ”, cho thấy khái niệm Giao Chỉ tương ứng với một nước, như các tư liệu chúng tôi đã dẫn, thì nó chính là nước Văn Lang. Nước Văn Lang hay đất Giao Chỉ là nơi sinh sống của người Dương Việt hay Bách Việt, có chung phong tục và nguồn gốc.

Thông Điển của Đỗ Hữu 杜佑 thời Đường (801), phần Châu quận chép: “自嶺而南，當唐、虞、三代為蠻夷之國，是百越之地” – “Từ dải núi Ngũ Lĩnh về phía nam, vào thời Đường – Ngu, Tam đại là nước của người Man Di, là đất của người Bách Việt .”

Sử ký, Hóa thực liệt truyện, Tư Mã Thiên viết: “九疑、蒼梧以南至儋耳者，與江南大同俗，而楊越多焉。- ”Từ Cửu Nghi, Thương Ngô về phía nam tới Đam Nhĩ, phong tục đại để giống vùng Giang Nam, mà đa số là dân Dương Việt”.

Ghi chép trong Thông Điển của Đỗ Hữu thời Đường chép rõ người Bách Việt có một nước đương thời với thời Hạ-Thương-Chu, lãnh thổ của người Việt như các ghi chép về Hùng Vương, Văn Lang, Giao Chỉ cho thấy trong giai đoạn cực thịnh, nó nằm từ vùng Dương Tử trở về phía Nam. Nó cũng khẳng định rằng Việt Nam và vùng Lưỡng Quảng đã từng cùng nằm trong một quốc gia chung.

Cư dân Lưỡng Quảng và Hải Nam tới nay về di truyền vẫn rất gần với người Việt hiện đại [3][4][5]. Về văn hóa, toàn bộ các vùng thuộc quốc gia Văn Lang đều có chung phong tục: búi tóc (cắt tóc), mặc áo vạt trái, xăm mình [6]. Về ngôn ngữ, các bằng chứng về ngôn ngữ, di truyền cho thấy các dân tộc nói ngôn ngữ Tai-Kadai ngày nay từng là những nhóm dân cư nói ngôn ngữ Nam Á bị Nam Đảo hóa [7][8], cộng đồng Việt nhiều khả năng nhất là một cộng đồng nói ngôn ngữ Nam Á [9][10], do đó, ngôn ngữ của vùng Quảng Đông, Quảng Tây thời kỳ Văn Lang là một ngôn ngữ rất gần với người Việt hiện đại, nhiều khả năng thuộc chi Vietic của ngữ hệ Nam Á.

Di truyền của người Quảng Đông, Quảng Tây và Hải Nam rất gần với người Việt và có khoảng cách xa với người Hán các vùng khác. [3][4][5]

Từ chính các ghi chép lịch sử của Trung Quốc, có thể thấy sự tồn tại của nước Văn Lang, thời kỳ Hùng Vương, Hùng Vương làm chủ đất Giao Chỉ, tương ứng với địa bàn từ Dương Tử về phía Nam. Như vậy, thì Việt Nam và vùng Lưỡng Quảng từng nằm trong một quốc gia chung do Hùng Vương làm chủ, ý tưởng lấy lại Lưỡng Quảng của Quang Trung là có cơ sở về mặt lịch sử.