N ếu bậc thềm nhà biết nói, chắc chúng sẽ thì thầm kể lại những gì đã chứng kiến, là chuyện của một ngôi nhà và những đời người ở đó…
Ngôi nhà miền quê là ngôi nhà xưa mái ngói rêu phong, ba gian hai chái và hàng hiên rộng mái xà thấp che bớt nắng và ánh sáng, làm cho người ngồi trong dễ dàng nhìn ra ngoài sân ngõ nhưng người đứng ngoài khó nhìn rõ bên trong nhà. Mỗi ngày, sáng sớm mẹ thức dậy, bước ra thềm vừa chải mái tóc dài vừa nhìn bao quát sân vườn còn mờ mịt hơi sương. Bao nhiêu buổi sáng mẹ đã đứng đây từ ngày về làm dâu, từ khi mái tóc đen dày dài phủ gót chân đến ngày bạc trắng mỏng như những sợi tơ… Cứ nghe tiếng kẹt cửa và bước chân mẹ nhẹ nhàng là con chó chạy lại vẫy đuôi mừng rỡ, con mèo lượn sát cọ mình mềm ấm vào chân mẹ, đàn gà vịt trong chuồng phía sau nhà cũng lục tục gọi nhau… Chỉ lát sau bếp đã đỏ lửa, ấm nước reo nho nhỏ, đàn gà tíu tít nhặt thóc ngoài sân, đàn vịt lẹp xẹp kéo nhau ra ao. Khi bước chân nhanh nhẹn của cha cùng với tiếng mở cổng lạch cạch vang lên thì cũng là lúc trời sáng rõ… Một ngày mới bắt đầu.
Từ sân vào nhà bước lên hai bậc thềm, những buổi chiều mát mẻ mẹ thường ngồi chải tóc cho con gái và nói chuyện với cha ngồi uống nước trong nhà. Có khi chị ngồi may vá và lắng nghe tiếng trò chuyện của cha với “anh hàng xóm qua thăm hai bác”, thỉnh thoảng chị vào nhà pha ấm trà mới, liếc nhanh “hàng xóm” rồi lại ra ngồi bậc thềm thì thầm gì đó với mẹ. Ít lâu sau chị lấy chồng. Ngày đưa dâu mẹ dừng chân ở bậc thềm, nhìn theo con gái đến khi đoàn người đón dâu khuất dần trên đường làng, mẹ ngồi xuống bậc thềm, im lặng… Hồi còn nhỏ có lần chị mải chơi, đến trưa vẫn chưa nấu cơm, nghe tiếng mẹ đi làm về chị quýnh quáng chạy vào nhà xúc gạo đi vo, vấp bậc thềm cao rá gạo đổ vung vãi. Mẹ xoa dầu vào cục u sưng to trên trán chị xót xa không nỡ mắng… Giờ chị đi rồi, mẹ lại xót xa không biết ngôi nhà mới mà con gái sẽ về ở đó bậc thềm có cao không?
***
Cuộc đời trải dài theo những chuyến đi. Ở những nơi tôi qua có con đường chạy qua làng quê. Hai bên đường những ngôi nhà xinh xắn nằm giữa khu vườn nhỏ trồng hoa, vài luống rau, cây táo trong sân, hàng rào gỗ sơn nâu, mái ngói xám dốc đứng, cửa sổ tầng sát mái như đôi mắt lặng ngắm con đường mềm mại chạy qua chia ngôi làng làm hai nửa. Có khi là con đường nhỏ chạy giữa rừng thưa, một bên là lối đi nhỏ lát gạch sạch sẽ dành cho xe đạp, bên kia lề đường rộng rãi và những ngôi nhà nhỏ. Qua cửa sổ sơn màu sáng buông rèm trắng có thể nhìn thấy gian phòng ấm cúng ngọn đèn vàng. Phía trước là bậc tam cấp bằng gỗ có tay vịn thanh mảnh, vài chậu hoa nho nhỏ đủ màu sắc đặt sát cửa ra vào… Có khi là con đường chạy qua thành phố với đèn giao thông và những vạch sơn trắng. Nhà trên đường phố lùi sau vỉa hè và thảm cỏ xanh, có hàng rào thấp và bậc thềm bằng gạch trông quen thuộc với cả người tình cờ đi qua…
Những ngôi nhà như thế cứ lùi lại phía sau xe hơi, phía sau đoàn tàu, thậm chí có lần khi máy bay đã cất cánh mà tôi còn như nhìn thấy rõ ràng bậc thềm nhà ai bên cạnh bụi lavender tim tím thoảng hương thơm lướt qua dưới kia, nơi tôi vừa từ biệt ra đi… Những bậc thềm nơi đâu cũng bình yên giống như ngôi nhà xưa của cha mẹ, bình yên đến mức có thể ngồi đợi một ai đó ở bậc thềm xinh xắn này cho đến hết đời… dù có thể là đợi chờ trong vô vọng…
***
Thềm nhà là “ranh giới” sân, vườn và ngôi nhà, nhưng không ngăn cách lạnh lùng như hàng rào “kín cổng cao tường” mà luôn thân thiện mời gọi người đến, lưu luyến người đi. Nó tạo nên sự gắn kết của mỗi ngôi nhà với cảnh quan xung quanh. Người ta có thể không ngồi xuống nền nhà nhưng hoàn toàn có thể ngồi ngay ở bậc thềm, ngồi ở đây thấy mình hòa hợp như một phần của ngôi nhà, của sân vườn, thậm chí là một phần của con đường chạy qua ngoài kia… Khách đến chơi có thể ngồi ở bậc thềm chỉ là khách thân quen “như người nhà”.
Ở làng xưa những nhà cũ đã không còn. Cha mẹ khuất núi, con cái ra thành phố, làng xóm đô thị hóa nhanh chóng, ngõ hẻm thành đường bê tông mở rộng, giá đất lên cao ngất, nhà nhà rầm rộ phân lô bán nền xây nhà cao tầng. Chẳng còn nhà nào có cái mái hiên rộng mát mẻ và bậc thềm lát gạch tàu như xưa.
Bây giờ ở thành phố trong căn hộ chung cư cao tầng làm gì có bậc thềm nhà thân thuộc. Con người lọt thỏm vào không gian toàn những hình hộp đôi khi tạo cảm giác bất an. Cầu thang cao hun hút, bước vào thang máy như chui vào cái lồng, chỉ khi nào bước ra mới yên tâm là mình không bị lơ lửng giữa “đường”. Những căn hộ giống hệt nhau từ cấu trúc các phòng đến trang trí nội thất “sang trọng và tiện dụng”. Hình như con người sống trong những căn hộ đó cũng giống nhau, theo kiểu “mỗi gia đình chỉ có hai con vợ chồng hạnh phúc”. Bước ra khỏi cửa là hành lang dài thông thống gió, bước vào nhà cửa khép lại ngay sau lưng, tầm mắt chỉ chạm bức tường sơn bóng láng hay màu mè giấy dán tường hay ô cửa kính lớn che rèm, không gian giới hạn bởi sự bằng phẳng và đơn điệu, có phần lạnh lùng.
Đô thị mở rộng, ngoại ô là những “làng” villa nhà vườn cao cấp. Cũng có hàng hiên và bậc thềm lát đá trơn láng mát lạnh nhưng chỉ là nơi chủ và khách dừng chân chào hỏi, bỏ lại giày dép rồi bước vào phòng khách máy lạnh ghế nệm êm ái. Chẳng ai còn thói quen ngồi bệt xuống bậc thềm mà trò chuyện thân mật như xưa…
Có những lúc bỗng nhớ quay nhớ quắt bậc thềm nhà xưa hay của ngôi nhà nào đó tình cờ lưu lại trong ký ức, lại thèm được ngồi đó duỗi dài đôi chân phiêu lãng, nghe tiếng chim sâu lách chách dưới mái hiên, để những ý nghĩ không đầu không cuối lang thang đâu đó và chờ đợi tiếng cửa mở… Tôi vẫn tin rằng, một ngôi nhà có những bậc thềm giản dị bình yên thì ở đó luôn có những trái tim ấm áp chờ đợi một trái tim mệt mỏi quay về…
