T ừ khi bước sang thế kỷ 21 nước ta đã có nhiều thay đổi trong sinh họat dịp Tết, đó là “sự chuyển dịch” ngày càng nhanh từ tính chất truyền thống - hướng nội sang hiện đại - hướng ngọai. Nếu trước đây ngày Tết mang ý nghĩa đón chào năm mới và sum họp gia đình thì giờ đây, ý nghĩa đón chào năm mới đã “dịch chuyển” đến sớm hơn, từ dịp Noel đến Tết dương lịch.
Quá trình giao lưu và hội nhập văn hóa giữa nước ta và thế giới đã mang đến những sinh họat mang tính quốc tế, như từ cuối tháng mười một đến Giáng sinh và Tết dương lịch có nhiều sinh họat văn hóa giải trí, từ lễ hội đến những dịp hàng hóa được bán giá rẻ khuyến mãi... Nhịp sống đô thị và công nghiệp đã phổ biến ở các thành phố lớn, nơi có hàng triệu người nhập cư, nhiều công ty nước ngoài đến sinh sống và làm việc.
Do đó, ý nghĩa ngày Tết giờ đây chủ yếu là lưu giữ truyền thống sum họp gia đình và mừng thọ ông bà cha mẹ. Dịp Tết với người Việt là lúc ông bà cha mẹ được gần gũi con cháu, con cái thể hiện sự chăm sóc ân cần với cha mẹ ông bà. Hơn hết cả là một dịp để gia đình gắn bó tình cảm với nhau hơn. Tuy nhiên, không nhiều gia đình Việt Nam còn giữ được tập tục này vì con cháu thường sống riêng, có khi ở xa không có điều kiện về thăm gia đình, nhất là vào dịp Tết tàu xe khó khăn… Bù lại bây giờ có điện thọai, có internet, không chỉ trong nước mà ở nước ngòai cũng có thể thăm hỏi ông bà cha mẹ bất cứ lúc nào. Nhờ đó những ngày tết vẫn có thể “gặp mặt” nhau để thể hiện tình cảm gia đình.
Ngày trước chuẩn bị cho ba ngày Tết phải từ đầu tháng chạp, chủ yếu lo cái ăn: mua trữ nhiều lọai thực phẩm gạo nếp bánh kẹo măng miến đậu xanh bánh tráng, rồi mua rau làm các lọai dưa muối… Từ ngày 23 Ông Táo về Trời là lo tìm mua thịt mua giò chả, chuẩn bị gói bánh và những món ăn truyền thống. Rồi mấy ngày Tết loay hoay nấu ăn cúng kiếng, có đi đâu cũng quanh quanh bà con, láng giềng, ít đi chơi xa…
Bây giờ, ăn Tết, chơi Tết đã có dịch vụ “từ A đến Z”, có tất cả các lọai thực phẩm đến các tour du lịch theo mọi nhu cầu. Ở các thành phố lớn hầu như không cần lo lắng đến việc ăn uống, vì chỉ cần đi siêu thị một buổi là có đầy đủ. Bàn thờ ông bà, mâm cơm cúng chiều ba mươi đêm giao thừa vẫn đầy đủ những món ăn truyền thống nhưng không cần vất vả như xưa, muốn chưng hoa đào hoa mai ở Sài Gòn hay Hà Nội đều có.
Bây giờ người đô thị lo chơi Tết hơn, từ tháng 9 tháng 10 đã tìm mua tour du lịch Tết, mua sớm vì sợ hết chỗ. Sài Gòn, Hà Nội ngày Tết lại vắng hoe, người về quê, người đi du lịch trong ngòai nước… thành phố bỗng yên tĩnh lạ lùng. Tuy vậy Tết vẫn đáng yêu vì cái vẻ “truyền thống mà hiện đại”, nhưng cũng đôi có chút ngậm ngùi. Dường như cái bận rộn của sự lo lắng, cái tình nghĩa của sự thiếu thốn, cái ấm áp của sự sum họp… giờ chỉ còn là ký ức của nhiều thế hệ.
♣ ♣ ♣
Xưa nay người Sài Gòn đều thích đi chơi Tết, ngày lễ Tết thường ra ngòai ăn tiệm, có bạn bè thì rủ nhau ra hàng quán, ít khi bày vẽ nấu nướng ở nhà. Các bà các cô nội trợ cũng hay mua thực phẩm làm sẵn: việc đặt giò chả, bánh chưng bánh tét ở Sài Gòn phổ biến từ rất lâu rồi, có lẽ do lối sống đô thị các dịch vụ phát triển sớm. Người Sài Gòn trọng lễ nghĩa nhưng không quá câu nệ chuyện phải đi thăm viếng họ hàng vào dịp Tết, họ có thể đến thăm vào trước hay sau Tết miễn là thuận tiện cho cả hai bên.
Sài Gòn ngày càng có nhiều người từ nơi khác đến làm ăn, vì vậy Sài Gòn luôn có nhiều đặc sản của các vùng miền. Ngày Tết ở Sài Gòn có thể thưởng thức nhiều món ăn khác nhau chứ không chỉ có những món truyền thống. Tết cũng là dịp Sài Gòn đón nhiều người Việt sống ở nước ngòai về thăm gia đình. Ngày Tết ở Sài Gòn các khu vui chơi giải trí, rạp phim rạp hát, hàng quán bán như ngày thường, nhiều quán bán ngay từ sáng Mùng Một, giá cả đắt hơn nhưng mọi người đều vui vẻ chấp nhận vì “tết mà!”. Các hoạt động biểu diễn văn nghệ, mở cửa công trình văn hóa như bảo tàng, rạp phim... Được “ăn theo” là dịch vụ giữ xe, bán hàng rong. Ở các thành phố với nhu cầu dịch vụ cao, Tết còn là dịp “kiếm thêm” của nhiều người, một khía cạnh nào đó có thể coi là sự “phân phối lại thu nhập” (một cách tự phát) giữa các tầng lớp khác nhau trong xã hội.
Mươi năm gần đây có nhiều gia đình trẻ thích đi du lịch mỗi khi Tết đến, một phong cách nghỉ lễ được du nhập từ phương Tây. Cũng có thể coi đó là hệ quả tất yếu của lối sống công nghiệp, hàng ngày quá bận rộn mưu sinh và lễ Tết trở thành thời gian riêng tư ngơi nghỉ. Bên cạnh đó, người có thu nhập khá trở lên cũng biết bù đắp cho sức lao động của mình một cách xứng đáng. Vì vậy Tết là dịp họ cùng gia đình đi du lịch, nghỉ ngơi, mở mang kiến thức. Tuy nhiên, không phải Tết nào họ cũng đi như vậy, vì còn những mối quan hệ với gia đình cha mẹ hai bên cần phải chu toàn. Hơn nữa, với gia đình trẻ mà hàng ngày chỉ thích ăn tiệm, Tết nhất cũng để bếp nhà lạnh tanh thì… dễ “sinh chuyện” lắm, vì với người Việt Nam bữa ăn không chỉ là ăn, mà còn là sinh họat gia đình, duy trì quan hệ gia đình. Ngày Tết lại càng có giá trị như vậy.
Một điều thú vị hiện nay, trong nhiều gia đình sinh hoạt dịp tết đã có sự thay đổi theo xu hướng “vừa đủ” cho việc mua sắm thực phẩm, quần áo, đồ dùng, phân bố thời gian cho việc nghỉ ngơi, thăm viếng cha mẹ, đi chơi, giải trí… Tùy vào hoàn cảnh điều kiện của từng người mà mức độ “vừa đủ” cũng khác nhau, nhìn chung nhu cầu cá nhân – nhất là thời gian nghỉ ngơi – được nhiều người ưu tiên. Đồng thời nhiều bạn trẻ cũng biết dung hòa nhu cầu “tự do” của mình và nhu cầu “đoàn viên” của cha mẹ để tránh xung khắc mất vui trong những ngày nghỉ Tết. Cũng như những món ăn ngày Tết, nhiều sinh hoạt Tết xưa không còn nữa. Cũng may là có báo chí, sách vở, phương tiện kỹ thuật mới lưu giữ và truyền lại cho đời sau. Không thể bắt cuộc sống hiện đại phải theo tất cả phong tục cũ vì có những điều không còn phù hợp. Mặt khác, bảo tồn không phải là giữ nguyên truyền thống, mà chỉ nên giữ phần tinh túy nhất, phần làm nên bản sắc văn hóa và con người Việt Nam.
Sau một kỳ đại dịch khắc nghiệt vì những tháng “lockdown” căng thẳng, phần lớn người nhập cư đã trở về quê nhà, chưa thể quay lên thành phố. Người thành phố cũng bị cắt đứt khỏi những sinh hoạt và quan hệ giao tiếp bình thường với gia đình, bạn bè, đồng nghiệp... Những ngày Tết này là dịp để mọi người mở lòng bày tỏ và đón nhận sự quan tâm, tình cảm của gia đình, bè bạn. Khi đã trải qua giây phút sống còn chúng ta càng biết trân quý hơn sự hiện diện mỗi ngày bên nhau.
Sài Gòn 2.12.2021
