TẢN MẠN VÂN ĐỒN

V ân Đồn là một huyện đảo vòng quanh phía đông và đông nam tỉnh Quảng Ninh bao gồm hơn sáu trăm đảo lớn nhỏ nhưng mênh mông đồi núi, biển trời mà chỉ có khoảng hai mươi đảo có người ở…Lớn nhất là Cái Bầu (đảo có hình giống trái bầu), diện tích rộng 17 ngàn héc ta chiếm khoảng non nửa diện tích đất huyện. Dân số toàn huyện trên bốn vạn người. Trước đây, thời thuộc Pháp, chúng thăm dò khai thác than, phiên âm Cái Bầu thành Kế Bào (rồi thành tên riêng song hành cùng Cái Bầu) nằm phía Tây Bắc huyện, cách đất liền bởi lạch biển Cửa Ông và sông Voi Lớn.

Vân Đồn gồm hai vùng đảo chính: Cái Bầu và Vân Hải. Các xã: Ðông Xá, Hạ Long, Bình Dân, Ðoàn Kết, Ðài Xuyên, Vạn Yên đều nằm ở phía Tây Bắc của huyện trên đảo Cái Bầu và các đảo nhỏ phụ cận. Năm xã thuộc tuyến đảo Vân Hải vòng ra ngoài khơi, ôm lấy rìa phía đông của vịnh Bái Tử Long: Minh Châu, Quan Lạn, Ngọc Vừng, Bản Sen, Thắng Lợi. Đảo Quan Lạn rộng hơn chục cây số vuông nằm ở vòng ngoài phía đông vịnh Bái Tử Long. Đảo có trên sáu ngàn dân, bao gồm hai xã Quan Lạn và Minh Châu sống chủ yếu bằng đánh bắt hải sản và làm du lịch. Đi lại chủ yếu là loại xe lam ba bánh. Mỗi xe được phép chở tám người. Trên xe cũng có niêm yết giá cho từng quãng đường nhất định dọc theo chiều dài của đảo. Cách đây vài năm, cảng tàu đã được xây dựng lại ở hai đầu Minh Châu, Quan Lạn. Người đi lại không còn phải chạy trên cát bỏng suốt cả tuyến đường.

Vân Đồn thời xa xưa có lúc là huyện, lúc là châu. Đến tháng 12 năm 1948, chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa quyết định thành lập huyện Cẩm Phả. Ngày 23 tháng 3 năm 1994, chính phủ nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam đổi tên huyện Cẩm Phả là huyện Vân Đồn ngày nay. Thị trấn Cái Rồng được thành lập, chia tách xã Thạch Hà sáp nhập vào thị trấn Cái Rồng và các xã Đông Xá, Hạ Long..

Huyện Vân Đồn phía Tây Bắc giáp vùng biển huyện Tiên Yên; Đông Bắc giáp vùng biển huyện Đầm Hà; phía Tây giáp Thành phố Cẩm Phả; phía đông giáp vùng biển huyện Cô Tô; phía Tây Nam giáp vịnh Hạ Long, thành phố Hạ Long và vùng biển Cát Bà thuộc Thành phố Hải Phòng; phía Nam là vùng biển ngoài khơi vịnh Bắc Bộ. Các đảo phần lớn địa hình núi đá vôi, thường cao hai ba trăm mét so với mặt biển, Điển hình có một số núi: Núi Nàng Tiên trên địa phận xã Bản Sen, cao 450 m; Núi Vạn Hoa ở đảo Cái Bầu cao 397 m; Đảo Ba Mùn có núi Cái Quýt cao 307 m. Trong lòng những dãy núi, nhiều hang động hầu như chưa có dấu chân người..

Các bến bãi thương cảng cổ Vân Đồn: Cái Làng, Cống Cái, Con Quy, Cái Cổng, Cống Yên, Cống Hẹp, Gạo Rang, Cống Đông…nằm ven những lạch nước sâu, rộng và lặng sóng. Những dải đất chạy song song với nhau, hình thành những dòng nước biển lớn rộng gọi là sông: sông Mang, sông Cống Đông, sông Voi Lớn...

Con người đã từng sống, sinh hoạt ở đây từ rất sớm để lại những di chỉ khảo cổ với mật độ đậm đặc. Hang Soi Nhụ với mười di vật được tìm thấy thuộc trung kỳ đồ đá mới, trước cả văn hóa Hạ Long là chứng chỉ góp phần khẳng định Vân Đồn có người đến sinh sống từ mười bốn ngàn năm trước.

Tên Vân Ðồn có từ tên núi Vân (núi có mây phủ) ở làng Vân (nay thuộc xã Quan Lạn) nằm trong tuyến đảo ngoài Vân Hải. Do ở cửa ngõ vùng quần đảo hiểm yếu, năm 980 ở đây đã có đồn Vân do quân đội nhà Tiền Lê trấn giữ vùng biển Đông Bắc. Sang triều Lý năm 1149, vua Lý Anh Tông chính thức lập trang Vân Ðồn. Từ đó, Vân Đồn thành thương cảng đầu tiên của nước Đại Việt giao thương với các nước trong khu vực Đông Á và quốc tế như: Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Thái Lan, Indonesia...  sầm uất thịnh vượng suốt ba triều đại là: Lý -Trần - Lê sơ (Hậu Lê). Dấu tích quy mô to lớn còn nằm rải rác trên suốt một dải đảo từ Cống Đông, Cống Hẹp, Cống Yên, Quan Lạn, Minh Châu... Đến thời nhà Mạc dần bị suy thoái rồi quên lãng.

Thương cảng Vân Đồn còn chứa đựng nhiều di tích, dấu ấn nhà Trần về chiến công hiển hách chống Nguyên. Rất nhiều đền, đình, miếu ở Quan Lạn, Cái Rồng vẫn được xây dựng và tu sửa. Năm 1288 trên dòng sông Mang, quân dân nhà Trần dưới sự chỉ huy của Trần Khánh Dư và ba anh em họ Phạm người địa phương là Phạm Công Chính, Phạm Thuần Dụng, Phạm Qúy Công đã kịch chiến trong suốt mười ngày, tiêu diệt hoàn toàn đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ, góp phần quan trọng vào chiến thắng trận Bạch Đằng lừng lẫy. Hiện giữa trung tâm xã Quan Lạn có đền thờ ba anh em họ Phạm và nghè thờ Trần Khánh Dư được xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia. Các bến thuyền cổ trung chuyển hàng hoá gồm hương liệu, gốm sứ, lâm thổ sản dọc ven sông Bạch Đằng, Cửa Lục cho tới các đảo Cống Đông, Quan Lạn. Tại đảo Cống Đông, Ngọc Vừng...còn dấu ấn về giao thương, buôn bán bên cạnh dấu tích các công trình kiến trúc Phật giáo quy mô thời Trần như chùa, tháp, bia đá, chân kê cột...

Rừng Vân Đồn nguyên sinh với nhiều lâm sản quí, nhiều loại gỗ quý như: lim, táu, nghiến, mun, ngát, giổi... nhưng đang cạn kiệt do tốc độ khai thác bùng nổ. Gỗ mần lái là lâm sản đặc hữu. Cột kèo đình làng Quan Lạn được làm hoàn toàn từ loại gỗ này. Rừng đảo có nhiều chim thú quý: khỉ lông vàng, voọc quần đùi, vẹt đầu bạc, đại bàng đất, công, trĩ, hươu sao... có những loài đã được ghi vào sách đỏ thế giới. Rừng Ba Mùn - một khu rừng nguyên sinh - từng được quy định là vườn quốc gia nhưng sau bị xóa tên vì dân khai thác bừa bãi. Để thay thế và nâng cấp phạm vi bảo vệ nguồn sinh quyển quý hiếm, Chính phủ quy định toàn bộ rừng nguyên sinh trên các đảo vùng vịnh Bái Tử Long (kể cả các đảo thuộc thành phố Cẩm Phả và thành phố Hạ Long) mới được gọi là vườn quốc gia, đó là vườn quốc gia Bái Tử Long. Hiện tại, Ba Mùn là vùng lõi của vườn quốc gia còn khá nhiều loài gỗ quý hiếm như: đinh, lim, gụ, sến, táu, nghiến, trắc, giổi, vàng hương, vàng tâm, vàng anh, trai lý, lát hoa... phong cảnh thiên nhiên trong lành, hoang sơ với những cánh rừng xanh mướt. Không chỉ có hệ thực vật phong phú, Ba Mùn còn là nơi bảo tồn được nhiều loài động nằm trong Sách đỏ Việt Nam. Nơi duy nhất vùng Đông Bắc hiện còn quần thể Nai vàng. Ngoài ra, số lượng lợn rừng khá đông đúc phân bố đều trên đảo.

Dù tổng diện tích chỉ trên 15 ngàn ha nhưng Vườn quốc gia Bái Tử Long có đủ ba hệ sinh thái cơ bản: rừng trên cạn, đất ngập nước và biển, với diện tích đủ lớn cho các khu hệ động, thực vật rừng - biển sinh sôi, phát triển. Tới đây, bạn sẽ được chiêm ngưỡng những dãy đảo chạy dài hai bên lạch biển. Những cánh rừng nhiệt đới nhấp nhô tầng tán phủ kín trên sườn núi. Các hang động khổng lồ trong lòng núi đá vôi. Những động thực vật quý hiếm được ghi trong sách đỏ Việt Nam 2007.

Bạn có thể đến Vân Đồn bằng tàu thuyền hoặc đi xe khách, xe tắc xi, xe ôm từ Bãi Cháy. Về đây là về nơi có nhiều núi đá núi đất và những cánh rừng nguyên sinh trên biển. Những bãi cát trắng mịn lý tưởng, phần nhiều còn hoang sơ. Không gian yên tĩnh, thoáng đãng, trong lành. Rất thuận tiện cho việc nghỉ dưỡng dài ngày hay nửa buổi.

Nếu thời gian quá ngắn độ vài ba tiếng, bạn có thể thăm chùa Cái Bầu. Chùa ở gần khu du lịch Bãi Dài. Với vị trí lưng tựa núi, mặt hướng biển, đây là ngôi chùa có vị trí vào loại đẹp nhất trong hệ thống chùa chiền Việt Nam. Nơi có Thiền viện Trúc Lâm Giác Tâm, một trong hai thiền viện Phật giáo Quảng Ninh còn là nơi đào tạo các ni. Chùa tọa lạc trên một ngọn đồi thoáng đẹp và mơ mộng. Tại phía dưới đường để xe lên chùa, khách thường bỏ qua một ngôi đền và ngôi chùa nhỏ. Chúng tôi nghe người dân nói là thờ Đoàn Thượng. Tại nơi sắp đặt lễ vật trước khi vào dâng hương còn có một đoạn trích dẫn lời của nhà văn Sơn Tùng trong tiểu thuyết Búp sen xanh lại được ghi là lời Hồ Chủ Tịch. Tôi đã trực tiếp nhắc người cai quản chùa mấy lần nhưng vẫn chưa ai đính chính. Sau khi lễ chùa, bạn ra Bãi Dài. Một bãi tắm khá lý tưởng trải gần hai cây số được chia làm ba khu với đầy đủ công đoạn dịch vụ đáp ứng yêu cầu của bạn.

Nếu có điều kiện lưu trú hàng tuần hoặc lâu hơn, bạn du ngoạn trên thuyền, thả hồn vía vào bao la, thơ mộng mơ màng của biển, màu xanh mượt mà mềm mại, hiền hòa của núi rừng và có dịp ngắm nhìn, tìm hiểu, quan sát tận mắt hệ động thực vật phong phú trải khắp vịnh Bái Tử Long. Kỹ càng hơn, bạn có thể cùng người dân nơi đây thăm hệ thống hang động với muôn hình thù kì ảo nằm trong những dãy núi giữa biển mà khó có nơi nào sánh được. Từ thị trấn Cái Rồng, bạn đi xuồng máy hoặc tàu cao tốc chỉ vài chục phút sẽ đặt chân lên Bản Sen . Đảo Bản Sen diện tích hơn bảy mươi cây số vuông. Ấn tượng nhất khi đến Bản Sen, bạn có cơ hội khám phá các đảo đá còn rất hoang sơ với những hang động kỳ ảo bên trong. Chỉ tính riêng khu vực Quyết Tiến thôn Đồng Gianh đã có năm hang động. Nổi bật hơn cả là hang Nhà Trò. Gọi tên như vậy bởi phía trong núi chứa khoảng không gian rất rộng giống như một nhà hát lớn có đầy đủ sân khấu biểu diễn, chỗ khán giả ngồi xem… Hai bên “sân khấu” lối ra lối vào giống như cánh gà với các nhũ đá đủ mọi hình thù. Tại Bản Sen, bạn có thể đến thăm các mô hình nuôi trồng hải sản như tua hài, hầu biển, ngọc trai, ốc nhảy, ốc hương... trên hàng nghìn héc-ta mặt nước, thưởng thức những đặc sản của địa phương như chè Vân, Cam Sen v.v..Chè đã có tiếng lâu đời với hương vị, màu sắc đặc trưng. Cam Sen là đặc sản, là niềm tự hào của người dân đảo thường chín rộ vào dịp Tết, quả to. Khi bổ ra, nước cam giống như màu mật ong, ăn ngọt và ngon hơn cả cam Bố Hạ.

Nếu đến Vân Đồn với mục đích nghỉ dưỡng và tắm biển, chắc chắn bạn sẽ thoải mái. Vân Đồn còn được ghi tên trong danh sách những vùng biển có nhiều bãi tắm tự nhiên, sạch đẹp. Bãi nào cũng thật sự hấp dẫn, phần lớn còn hoang sơ với cát trắng muốt và nước biển xanh ngắt như: Bãi Dài, Quan Lạn, Minh Châu, Bản Sen, Ngọc Vừng, Cống Tây… Vân Đồn còn có nguồn hải sản vô cùng dồi dào, phong phú. Chỉ tính riêng ốc, ngao, sò…bạn có thưởng thức hàng tuần cũng không hết các loại. Những loài hải sản ngon như: ngán, tua hài, cầu gai, sá sùng, tôm he, cua, ghẹ, ngọc trai, bào ngư... có rất nhiều và bày bán tràn lan tại các chợ trong huyện Vân Đồn. Cá cũng rất nhiều loại nổi tiếng lâu đời như: song, ngừ, chim, thu, nhụ, đé, cá mực, cá mú, cá trai… Có cả người đàn ông phương Tây bán hải sản mời bạn thưởng thức.

Đến Vân Đồn, bạn còn được tham quan các điểm du lịch sinh thái và du lịch tâm linh nổi tiếng khác như: Cụm di tích đình - chùa - miếu tại Quan Lạn, chùa Cái Bầu, đến thờ Trần Khánh Dư, đền thờ Lý Anh Tông (vị vua đã cho lập thương cảng Vân Đồn - hiện đang ở khu trung tâm thị trấn Cái Rồng).…  Đình Quan Lạn có ba mươi hai cột cái, hai mươi sáu cột quân. Cột to nhất, hai người ôm không hết. Các cột đều được làm bằng gỗ mần lái và được mệnh danh là siêu tứ thiết. Nó còn cứng hơn gỗ lim và nước biển không thể làm mủn mục, hư hại. Cả nước chỉ có đình Quan Lạn sử dụng gỗ mần lái. Xã Minh Châu nằm về phía bắc đảo Quan Lạn. Ở đây có bãi đồi mồi đẻ trứng, có rừng trâm nguyên sinh lớn nhất và độc đáo nhất Việt Nam. Rừng trâm như lá phổi Minh Châu, cung cấp nguồn dưỡng khí trong lành vô tận. Nó là lá chắn lợi hại, đương đầu với nhiều cơn bão quay cuồng cấp 12-15 cho người dân nơi đây yên ổn. Họ biết ơn và yêu quý rừng trâm, coi rừng trâm như cha mẹ, anh em ruột thịt thân thiết của mình. Không một ai kể cả trẻ nhỏ dám bẻ cành, chặt cây trâm. Chuyện kể những năm đầu thế kỷ trước, Pháp đã đưa người nơi khác đến chặt, xếp mỗi cây ba khúc. Dân làng kéo ra phản đối dữ dội rồi phát đơn kiện. Tranh cãi nhau khá nhiều. Dân thuê thày cãi. Tên Pháp kia bị xử thua và phải đền tiền bạc cho làng. Mọi người ở đây vẫn gọi rừng trâm là rừng Tâm, là thần mộc giữ làng với lòng tôn kính đặc biệt. Ngoài rừng trâm, bãi tắm Minh Châu tuyệt đẹp tên là Chương Nẹp cát trắng mịn, mượt như nhung. Sóng lại hiền ngoan như trẻ nhỏ thôn làng.

Đến với Vân Đồn, ngay cả những người đã từng sống nhiều năm ở đây cũng không thể tưởng tượng sự thay da đổi thịt của huyện nhà. Một vùng hoang vắng với những làng chài khổ nghèo, túng đói, cơm không đủ ăn, áo không có mặc. Dân chúng thường ăn cháo hoặc cơm độn khoai ngô. Nắng, gió và cát trắng bao giờ cũng thừa thãi không biết để làm gì. Mọi thứ đã và đang đổi thay đến chóng mặt.

Cây cầu hoành tráng nối Vân Đồn với thành phố Cẩm Phả. Những con đường rộng rãi ngang dọc các đảo lớn nhỏ. Bến tàu thuyền các đảo Cái Rồng, Ngọc Vừng, Quan Lạn được đầu tư, xây dựng mới. Các tuyến xe khách liên tỉnh, liên huyện cũng hoạt động liên tục, giúp đời sống nhân dân địa phương nâng cao hơn và đáp ứng kịp thời nhu cầu đi lại của dân và khách tham quan. Huyện đảo đã được khoác tấm áo mới. Đường xá xây dựng đến đâu cửa nhà rộng rãi khang trang đến đó. Trà Bản, Cao Lô, Quan Lạn, Đông Chén, Thẻ Vàng, Ngọc Vừng, Đầu Bê, Ba Mùn, Cảnh Tước, Cống Tây… Vân Đồn đã hình thành những khu phố sầm uất khiến kẻ xa về phải ồ lên kinh ngạc...

Kể vài giờ không hết mọi tiềm năng chưa được hay mới được khai thác ở Vân Đồn. Bạn đến phải hàng năm mới thấm thía cái hay, cái chưa hay cần cải tạo của miền đất hoang sơ và rộng rãi. Hiện tại, Vân Đồn đang được trung ương và địa phương ưu tiên phát triển kinh tế biển, quyết định xây dựng thành khu du lịch sinh thái và khu vui chơi giải trí quy mô bề thế, hoành tráng. Tương lai dự án này xây dựng một khu casino và sân bay đẳng cấp quốc tế tại Vân Đồn.

Ngày mai đang bắt đầu từ ngày hôm nay. Với sự quan tâm và đầu tư lớn, kết hợp với những tiềm năng sẵn có của mình, Vân Đồn sẽ vươn dậy trở thành địa điểm du lịch lý tưởng qua mỗi chuyến hành trình du lịch, khám phá trong thời gian không xa của bạn.