MÙA XUÂN,
ĐỌC THƠ XUÂN CỦA
HOÀNG ĐẾ TRẦN NHÂN TÔNG

春曉

睡起啟窗扉
不知春以歸
一雙白蝴蝶
拍拍趁花飛

Phiên âm :

Xuân hiểu

Thụy khởi khải song phi,
Bất tri xuân dĩ qui.
Nhất song bạch hồ điệp
Phách phách sấn hoa phi.

Dịch thơ :

Sáng xuân

Ngủ dậy, mở cửa sổ,
Chẳng hay xuân đã về.
Kìa một đôi bướm trắng
Đuổi theo hoa mải mê.

(Phan Thành Khương dịch)

Xuân đã về. Vâng, đó không chỉ là mùa xuân của Đất, Trời mà đó – quan trọng hơn – chính là mùa xuân của lòng người, mùa xuân trong lòng vị hoàng đế đã hai lần đánh tan đội quân xâm lược sừng sỏ nhất lúc bấy giờ, giữ cho Đất, Trời Đại Việt mãi mãi xuân, giữ cho cuộc sống của từng người dân (tôi nhấn mạnh) luôn luôn an vui, hạnh phúc.

Phật hoàng (Vua phật) Trần Nhân Tông vĩ đại là vì thế. Ông đã tìm thấy mùa xuân của mình trong mùa xuân của Đất Nước, trong mùa xuân của Dân tộc, trong mùa xuân của từng người dân. Thế mà vẫn có những kẻ toan bán đứng Đất Nước, toan bán đứng Dân tộc, toan bán đứng Nhân dân để tìm “mùa xuân”, “hạnh phúc” cho bản thân mình. Chúng sẽ chẳng bao giờ có được một mùa xuân, một hạnh phúc đích thực. Chúng sẽ phải nhận lấy sự căm hờn của Dân tộc, sự oán hận của Nhân dân.

“Đề Cổ Châu hương thôn tự” (Ghi tại chùa làng Cổ Châu) cũng là một bài thơ 5 chữ 4 dòng. Bài thơ đã nêu lên một nguyên lí, một chân lí mà ai cũng có thể nhận thức được, hiểu được:

Nguyên tác:

題古洲鄉村寺

世數一索幕
時情兩海銀
魔宮渾管甚
佛國不勝春

Phiên âm :

Đề Cổ Châu hương thôn tự

Thế số nhất sách mạc,
Thời tình lưỡng hải ngân.
Ma cung hồn quản thậm,
Phật quốc bất thắng xuân.

Dịch thơ :

Ghi tại chùa làng Cổ Châu

Sự đời, một màn tơ;
Tình người, đôi mắt thơ.
Ma quỉ mà nhốt kĩ,
Nước phật xuân trong mơ.

(Phan Thành Khương dịch)

Sự đời vốn rất phức tạp bởi vì nó liên quan đến hàng triệu con người. Tình người được biểu lộ qua đôi mắt. Thông thường và bình thường là thế. Nhưng hai câu sau mới thật đáng bàn:

Ma quỉ mà nhốt kĩ,
Nước phật xuân trong mơ.

Ma quỉ ở đây chính là cái xấu, cái ác ở mỗi người và ở trong xã hội. Rõ ràng như thế. Quả đúng như thế. Khi cái xấu, cái ác bị loại trừ thì xã hội, Đất Nước tràn đầy xuân. Khi ấy, Đất Nước là một mùa xuân bất khả chiến bại. Dĩ nhiên, nếu ngược lại, khi cái xấu, cái ác nghênh ngang, lộng hành thì xã hội, Đất Nước đắm chìm trong đau thương, bất hạnh.

Là một Hoàng đế anh minh và nhân đức, Trần Nhân Tông đã diệt được cái xấu, cái ác nơi ông và đã loại bỏ được cái xấu cái ác trong xã hội. Do đó, ông đã kiến tạo nên một mùa xuân lớn, một mùa xuân vô địch cho xã hội, cho Đất Nước. Và thêm một bài nữa, bài “Xuân cảnh” (Cảnh xuân) :

Nguyên tác:

春景

楊柳花深鳥語踟
画堂簷影暮雲飛
客來不問人間事
共倚欄杆看邃微

Phiên âm :

Xuân cảnh

Dương liễu hoa thâm điểu ngữ trì,
Họa đường thiềm ảnh mộ vân phi.
Khách lai bất vấn nhân gian sự,
Cộng ỷ lan can khán thúy vi.

Dịch thơ :

Cảnh xuân

Đám hoa liễu rậm, chim hót chậm;
Bên mái tranh vàng, mây chiều bay.
Khách đến chẳng hỏi chi chuyện thế,
Chỉ tựa lan can nhìn mê say.

(Phan Thành Khương dịch)

Cuộc sống trôi qua thật êm đềm : hoa liễu nở chi chít, chim hót chậm rãi, mây chiều đang bay, … Và, người khách đến chơi “chẳng hỏi chi chuyện thế”, chẳng hỏi chi chuyện đời, chuyện người. Chẳng hỏi không phải do thờ ơ, không phải vì theo chủ nghĩa mặc kệ nó mà chỉ vì chẳng có điều gì phải bận tâm.

Xã hội Đại Việt, Đất Nước Đại Việt dưới thời Trần Nhân Tông, sau hai lần quật ngã bọn xâm lược phương bắc, là một xã hội, một Đất Nước thái bình, an lạc.

Ba đoản thi về mùa xuân của Trần Nhân Tông không chỉ được gợi cảm hứng từ một sự giao mùa, từ đất trời tự nhiên mà chủ yếu là được phát sinh từ một tâm hồn xuân, từ một cõi lòng xuân.

Đọc lại mấy vần thơ xuân Trần Nhân Tông, chúng ta khát khao phục hưng mùa xuân Trần Nhân Tông cho Đất Nước, mùa xuân mà “khắp thôn cùng xóm vắng, đâu đâu cũng không có tiếng hờn giận, oán sầu” (Nguyễn Trãi).

Ninh Thuận, ngày 01-12-2010