T ôi là người trong cuộc sôngs ở cùng quê có Lễ hội Tiên Công-Lễ hội Rước Người xin có bài viết này để mọi bạn đọc khắp nơi được rõ:
Tết đến Xuân về. Đất nước nơi nơi tưng bừng trong ánh thiều quang xuân mới. Ở vùng làng đảo Hà Nam-Thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh, cư dân nơi đây không chỉ mừng Xuân đón Tết, mà còn hân hoan trong không gian Lễ hội những hội làng còn đậm sắc làng Việt cổ. Đặc biệt “Lễ hội Rước Người” như một điểm nhấn trong các Lễ hội. Lễ hội nghênh rước các cụ già đạt tuổi Thọ 80, 90, 100 tuổi lên Miếu đường, thờ “Thập thất Tiên Công” ở xã Cẩm La, bái tạ Tổ tiên “Trúc hải thành điền” lập nên quê hương Hà Nam.
Năm 2017, Lễ hội Tiên Công là 1 trong 12 di sản văn hóa phi vật thể mới được xếp vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch nước CHXHCN Việt Nam.
-Từ hàng trăm năm nay, Lễ hội Tiên Công vùng “Tứ xã” Hà Nam là Lễ hội mùa xuân lớn nhất ở Yên Hưng-nay là Thị xã Quảng Yên-tỉnh Quảng Ninh. Các lão nông đạt tuổi thọ 80 được con cháu mừng thọ rước lên Miếu Tiên Công ở xã Cẩm La yết cáo và bái tạ tổ tiên. Tổ tiên là 17 vị Tiên công quê gốc phường Kim Liên-kinh thành Thăng Long xưa-Hà Nội ngày nay.
Vào thời Hậu Lê khoảng năm 1434, đời Thiệu Bình thứ I, vâng chiếu vua Lê mở rộng kinh thành Thăng Long cho phép chúng dân đi khai hoang mở đất, tới đâu được lập ấp dựng làng tới đó; một tập đoàn 17 người gồm các nho sĩ, thợ thủ công, ngư dân, nông dân cày cấy... đã xuôi thuyền qua sông Hồng đến cửa sông Bạch Đằng tìm đất lập nghiệp. Trong một đêm mưa gió, bầy thuyền đang đi, chợt nghe có tiếng ếch kêu dưới rừng sú vẹt vọng lên, ai cũng lấy làm lạ. Theo kinh nghiệm của cư dân vùng châu thổ sông Hồng, đoán nơi bãi triều ngập mặn có loài ếch sống, ắt sẽ có nước ngọt, mọi người bèn bảo nhau lội xuống, rẽ rừng sú tìm theo. Quả thật thấy một hố nước ngọt trên một gò cao. Họ liền cắm thuyền dừng lại đắp đê lấn biển. Từ đó qua thời gian khai hoang, lập dựng hương thôn đã thành vùng làng đảo Hà Nam ngày nay với 34 km đê biển, với 4 xã 4 phường, gần 6 vạn dân và là một trong hai vựa lúa lớn miền tây của tỉnh Quảng Ninh.
Dân gian vùng quê Hà Nam kể rằng: Ngày xưa, mỗi độ xuân về, khôn nguôi nhớ chốn kinh thành Thăng Long, nhớ những hội hè, đình đám... nên các cụ ta đã vời các bô lão tuổi tác cao nhất trong phường xã trộm đóng y phục giống như đức vua ngồi lên võng đào, kiệu rồng để con cháu xúm lại nghinh rước lên Miếu đường và bày soạn tế lễ. Không khí diễn ra như thể ở triều đình, cũng hai bên “bát biểu”, lọng che, cũng phường nhạc bát âm, trống khẩu cầm nhịp, cũng hát xướng ca ngâm... Dần dà, đã hình thành một Lễ hội Rước Người. Theo cổ tục, hội mở chính vào ngày 7 tháng Giêng âm lịch và chỉ mừng thọ cụ ông. Thời đại mới, kinh tế phát triển, cuộc sống văn minh, Lễ hội mừng rước cả cụ ông và cụ bà. Không khí chuẩn bị Lễ hội náo nức từ tháng Chạp năm cũ. Trên các ngả đường, đây đó người ta đã hỏi thăm nhau xem trong họ ngoài làng, xã mình xã bạn Tết này có bao nhiêu cụ 80, bao nhiêu cụ 90, 100 tuổi? Cụ nào yếu, cụ nào còn khoẻ mạnh? Có các cụ nào đồng niên, song thọ?
Bây giờ đã thành lệ: Hội mở 3 ngày. Mồng 5 tháng Giêng, đoàn tế bản xã Cẩm La tế Khai Hội. Mồng 6 yết hội để đón các đoàn cụ Thượng và khách thập phương về dâng hương, bái lễ Tiên Công. Mồng 7 là ngày hội chính diễn ra các đám rước lớn rước các cụ tuổi 80. 90, 100 bằng võng đào, kiệu vàng... từ các phường xã trảy về Miếu. Chiều mồng 7, các đoàn tế “Tứ xã” tế Giã hội.
Trước ngày Khai hội, các gia đình có cụ Thọ mang lễ lên nhà thờ họ, trước là bái tạ Tổ họ, sau báo mời nội ngoại, bạn bè... Nhà cửa được căng phông rạp, trang hoàng, bày biện nghi lễ, đèn sáng hoa tươi chuẩn bị đón tiếp khách khứa gần xa.
Buổi sáng ngày Khai hội trở đi đường thôn đã tấp nập các đoàn đội lễ đầy ắp phẩm vật, hoa quả đến dâng mừng, chúc tụng. Cụ Thọ 80 tuổi từ ngày đó dù trong họ thuộc hàng con cháu chăng nữa cũng đều được phong gọi là “Cụ Thượng” một cách cung kính. Cụ Thượng mặc áo gấm đỏ hoặc xanh thêu chữ Thọ, đạo mạo ngồi trên ghế bành trải nệm hoa, cạnh hương án. Trên hương án, giữa bày một mâm ngũ quả lớn kết thành hình con Long Mã rất đẹp và uy nghi. Long Mã là hình tượng con vật đầu Rồng mình Ngựa biểu hiện cho sức mạnh, ý chí của người vùng biển khát vọng chế ngự thiên nhiên, vững vàng trong nắng mưa, gió bão. Không thể thiếu cành đào gốc to, đầy nụ hoa và chậu cây Thiên tuế biểu hiện cho sự phát triển đông đúc con cháu, trường tồn trường thọ. Câu đối đỏ, trướng thơ mừng treo la liệt hai bên cùng đèn nến sáng lung linh. Con cháu, họ hàng, xóm láng, bằng hữu... đến mừng, từng hàng đứng trước Cụ Thượng. Người trịnh trọng dâng lễ, kẻ kính cẩn tung hô, chắp tay quì lạy. Cho nên dân gian vùng này có câu “một lễ sống bằng một đống lễ chết” là thế. Ai nấy tay bắt mặt mừng, thật là cảm động. Sau đó mọi người cùng dự tiệc hưởng lộc Thọ với Cụ Thượng và gia đình. Chí ít cũng phải nhận một chén rượu lấy lộc, lấy may đầu xuân! Chủ khách chan hòa tình cảm như muốn cùng nhau chia sẻ khát vọng, mong cho nhau kế tiếp, nối dài lộc thọ.
Lễ mừng thọ tại gia sôi động tới gần nửa đêm mới vãn. Người đọc trướng, kẻ ngâm thơ, hát dân ca... ca ngợi quê hương đất nước, công đức Tiên Công, ca ngợi tinh thần lao động, đạo đức của cụ Thượng cùng gia cảnh đề huề, tốt đẹp. Nếu các vùng các quốc gia trên thế giới từng coi trọng sức khoẻ là yếu tố số một của đời người: “sức khoẻ như một con tàu chở đầy vàng...” thì ở vùng đất Hà Nam, người xưa đã lấp lánh những áng văn thơ đối ứng, như: “Ngũ phúc nhân cầu tiên tất Thọ. Tứ thời thiên định thuỷ ư Xuân”- (Nếu Trời đã định ra bốn mùa, mùa xuân đứng đầu, thì con người trong năm điều phúc lấy tuổi thọ làm điều trước hết). Trước đây, đến chúc Thọ, con cháu đốt pháo liên hồi mừng từ đầu ngõ. Khói lan mờ mịt, xác giấy đỏ ngập lối đi. Bây giờ, pháo nổ giòn giã trong băng phát ra loa thùng. Đất trời, cảnh vật với lòng người quấn quyện, tràn ngập niềm vui.
Ngoài trung tâm Lễ hội, nhà văn hoá huyện, Đoàn nghệ thuật Chèo của tỉnh, đội văn nghệ xã tổ chức đêm thơ, chiếu chèo, hát múa rộn ràng. Ngày trước, các ả đào, cô đồng ngồi hát chầu văn, hát chèo đò trên sân Miếu; đây đó trai gái các làng hát đúm, cầm cổ tay nhau đối đáp suốt đêm. Lễ hội còn là nơi trai tài gái sắc gặp gỡ, phải lòng nhau và nhiều cặp đã xe duyên. Những dịp lễ hội gần đây, nhiều cặp ông bà đã sáu, bảy mươi tuổi vẫn đến hát đúm ôn lại một thời xuân sắc…
Sáng mồng 7 vào hội chính. Các đoàn rước ổn định nghi thức đội hình từ tinh mơ bắt đầu chuyển động theo nhịp trống khẩu và tiếng trống múa kỳ lân dồn dập, thôi thúc. Đội nữ tân rước cờ, rước bát biểu, đồ tế khí cổ… bước hai hàng dọc nghiêm trang. Đội rước Lễ được chọn chủ yếu là những người phụ nữ xinh đẹp, khỏe mạnh để rước lễ. Lễ gồm các mâm thủ lợn, hoặc lợn quay, trầu cau, hoa quả, bánh dày, bánh dẻo, rượu hồng… ánh lên đầy vẻ phồn thực. Phường nhạc bát âm tấu réo rắt, ngân nga. Khói trầm toả thơm nghi ngút, vấn vít quanh mô hình chữ Thọ được tô vẽ vàng son, mô hình tranh vẽ Tiên Ông giữa bầy cháu thơ. Bộ võng đào có Cụ Thượng ngả lưng thanh thản. Võng do 2 trai tráng khăn xếp áo the khênh rước bằng đòn sơn tạc đầu rồng bước chậm từng nhịp một. Nếu gia đình nào có hai cụ đồng niên thì rước hai võng Song Thọ, đi sóng đôi hoặc theo lối rước Trạng nguyên vinh qui bái tổ “Võng anh đi trước võng nàng theo sau”. Người cầm lọng xanh che võng cụ 80, lọng vàng che kiệu cụ 90 hoặc cụ 100... vừa đi vừa xoay lọng rất khéo. Có nhiều Cụ Thượng khoẻ mạnh đòi được đi bộ giữa bầy con cháu ôm hoa tháp tùng.
Sau lễ rước, các cụ kế bước vào Miếu đường bái lạy Tiên Công. Các ông văn trịnh trọng đọc bài văn tế tạ ơn công đức 17 vị Tiên Công, cầu cho “nhân khang vật thịnh”, cho ruộng đồng “phong đăng hoả cốc”, cho “Quốc thái dân an”. Phần lễ qua hết nửa buổi sáng. Phần hội tiếp theo. Lệ cổ có trò đánh vật mở đầu: bầu hai Cụ Thượng còn khoẻ mạnh đánh vật tượng trưng, rồi mỗi cụ vác một hòn đất đã xẻ sẵn đắp vào nền Miếu (thể hiện truyền thống đắp đê lấn biển). Từ ngày đó các làng xã mới được động thổ, đào móng làm nhà, ra quân làm thuỷ lợi… Nay trò này đã được khôi phục trong Lễ hội. Hội diễn ra nhiều trò chơi như đu xuân, đánh vật, chọi gà, cờ người, chơi Tổ tôm điếm, hát đúm, kéo co, bóng chuyền, thể dục dưỡng sinh… Từng tốp con trai con gái bịn rịn, chỉ muốn hội kéo dài.
Truy ơn công đức người xưa khai cương lập ấp, Lễ hội Tiên Công chính là “Lễ hội Rước Người” đề cao tinh thần kính trọng tuổi già, “kính lão đắc thọ”. Rước Người tuổi hạc lên tạ ơn Trời Đất, Tổ tiên, nhưng cũng chính là như nói như hãnh diện trước họ hàng, làng tổng rằng dòng họ tôi, gia đình tôi đã được phúc ấm!… Tuổi vàng 80 thực sự là một “kỳ thi” khó vượt, một quả hạnh của những gia đình nào có được “ngôi sao chiếu thọ”. Không ít cụ ở quê nhà hoặc ở nơi xa nóng lòng chờ đầu năm mới, đến ngày mồng 7 tháng Giêng; nhưng bất ngờ tạ thế trong hoặc trước ngày mồng 6, coi như “trượt kỳ thi”! Con cháu vô cùng hụt hẫng, tiếc nuối! Tuổi 80 thực sự như một đích lớn ở cuộc đời mỗi con người vùng đất này khát vọng vươn lên cùng cộng đồng phấn đấu bằng lao động, bằng trí tuệ, bằng lòng ăn ở đạo đức nghĩa nhân. Vào các gia đình, thấy trong gian thờ treo bức đại tự cổ và cả những bức còn tươi màu, trình bày nào “Tân Xuân Khánh Thọ”, nào “Thọ Khánh Xuân Nghinh”, rồi ”Thọ Kiện Minh” hay “Song Khánh Thụy”… hoặc bức biểu tượng chữ Thọ hay bức tranh lớn vẽ cụ già râu tóc bạc phơ như một tiên ông chống cây gậy trúc tạc đầu rồng giữa bầy cháu thơ dâng quả đào tiên… Chắc chắn là các gia đình đó đã từng có Cụ Thượng đã từng được hưởng “Thiên tước”. Đấy chính là khát vọng của người dân Hà Nam được thoả nguyện! Là dấu ấn “Thiên tước”, là tấm “Huân chương của Trời” đã ban cho. Không phải nhà nào cũng có được. Nó là kết quả một đời người, một đỉnh cao của lòng hiếu thảo và cũng là giá trị trường tồn của phong tục, của văn hoá vùng đất Hà Nam kế thừa văn hiến Thăng Long-Hà Nội bên sông Bạch Đằng lịch sử và vịnh Hạ Long di sản thế giới!
