LÀNG AN BÀI VÀ TÊN TƯỚNG GIẶC PHẠM NHAN QUA GHI CHÉP CỦA NHÀ VĂN TRẦN TRỢ
H uyện Đông Triều có nhiều làng xã nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam. Làng An Sinh, quê gốc họ Trần, sau là đất phong cho Trần Liễu từ năm 1237, cho đến khi bị tịch thu, để biến thành sơn lăng, xây cất lăng mộ các vua Trần (tịch thu toàn bộ đất 5 làng xã đã phong cho Trần Liễu là Yên Sinh, Yên Phụ, Yên Dưỡng, Yên Hưng và Yên Bang). Vì sau khi Yên Sinh vương Trần Liễu chết, ngày 1/4 âm lịch, tức ngày 23/4 năm 1251, thọ có 40 tuổi, con cả Trần Liễu là Vũ Thành vương Trần Doãn (anh ruột Hưng Ninh vương Trần Tung, Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn) sợ nhà Trần trả thù, vì đã cùng cha nổi loạn trên sông Cái (sông Hồng) để giành lại ngôi vua cho mình ở ngành trưởng, đã đưa cả gia đình trốn sang Trung Quốc và bị bắt ở biên giới Việt - Tống, lúc đó nước Tống còn chưa bị nhà Nguyên tiêu diệt. Làng Phúc Đa, quê hương của hai anh em nhà thơ Trần Đình Thâm và Trần Công Cận, đặc biệt Trần Đình Thâm là nhà ngoại giao cự phách ở thời Trần, chỉ qua một cuộc đối đáp ở triều đình nhà Minh khi sang sứ Trung Quốc, tháng 9 năm Đinh Tị (1377) mà vua Hồng Vũ nhà Minh phải ra lệnh bãi bỏ cuộc nam chinh đang được chuẩn bị, bớt cho dân tộc ta bao nhiêu xương máu. Và làng Bắc Mã, quê hương chiến khu Trần Hưng Đạo anh hùng của cuộc Cách mạng tháng Tám vĩ đại năm 1945.
Có những làng xã vô cùng nổi tiếng vẻ vang như thế, chỉ có một làng rất nổi tiếng khác, nhưng ngày nay chúng ta ít nói đến là làng An Bài, quê hương của tên tướng giặc Phạm Nhan. Dân gian ai cũng thuộc tên hắn, cũng biết tên quê hắn, vậy thì chúng ta cũng nên biết vì tính khách quan của lịch sử. Hắn rất nổi tiếng là tàn ác, lại càng nổi tiếng khi được chính Hưng Đạo vương chém đầu. Được Hưng Đạo vương chém đầu, cũng là một vinh dự lớn cho cuộc đời phản bội của hắn.
Đã có một quyển sách nổi tiếng từ thời Lê, trong đó có một truyện kí viết riêng về hắn. Đó là cuốn Tục biên Công dư tiệp kí (viết tiếp Công dư tiệp kí của Vũ Phương Đề), bản in mới nhất là của nhà xuất bản Văn học năm 2008, do PGS - TS Nguyễn Đăng Na, một chuyên gia hàng đầu của văn học Hán Nôm Việt Nam, dịch và giới thiệu. Tác giả là nhà văn Trần Trợ, người làng Điền Trì, huyện Chí Linh, nay là thôn Trực Trì, xã Quốc Tuấn, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương. Ông là Viên ngoại lang bộ Lại thời cuối Lê, con Lễ bộ Thượng thư, Phó đô Ngự sử Trần Tiến, cháu Tham tụng, Lễ bộ Thượng thư Trần Cảnh, chắt Tham tụng, Hình bộ Thượng thư Trần Thọ, tên ông tự ghi trong Niên phả lục là Trần Quí, lịch sử văn học trung đại Việt Nam và sách giáo khoa, ghi tên ông là Trần Quí Nha.
Trong truyện kí Phạm Nhan, Trần Trợ cho biết tên hắn là Bá Linh, họ Nguyễn. Phạm Nhan là tên chữ khi hắn đi thi và ra làm quan. Sau này, anh hùng dân tộc Nguyễn Thiện Thuật, lãnh tụ cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy, khi làm thơ động viên nhân dân đánh giặc Pháp đã viết về giặc Pháp: “Độc ác còn hơn cả Bá Linh”, tức là hơn tên này.
Bố Nguyễn Bá Linh là người Quảng Đông, Trung Quốc, sang buôn bán ở chợ Đông Hồ (chợ Cột - Đông Triều sau này) đã lấy vợ ở làng An Bài rồi sinh ra hắn tại đây. Lớn lên hắn về quê cha học thêm rồi đi thi, đỗ tiến sĩ. Vốn có tài làm thuốc, hắn được tuyển vào cung, rồi thông dâm với một cung nữ, bị khép án chém đầu. Đúng lúc đó, vua Nguyên khởi binh đánh Đại Việt lần thứ 3, hắn xin cho lấy công chuộc tội, vì hắn rất thông thuộc “sào huyệt” của Quốc công Tiết chế Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn. Vua Nguyên ưng, phong hắn làm tướng tiên phong, cùng Nguyên soái - Bình chương sự Ô Mã Nhi, theo Tiết chế Trấn Nam vương Thoát Hoan, con vua Nguyên, dẫn quân theo đường Lạng Sơn đánh thẳng vào Vạn Kiếp. Đây là đạo quân mạnh nhất của giặc. Các con của Hưng Đạo vương, trong đó có Trần Quốc Nghiễn, Trần Quốc Tảng theo cha đánh giặc ở phòng tuyến này.
Trong trận đối đầu với hắn ở ải Phú Lương, ngày 14/3 năm Đinh Hợi (1287), Hưng Đạo vương phải lui quân vì thế địch rất mạnh. Hắn kéo quân từ Vạn Kiếp về Đông Triều, dọc đường đã tàn sát nhân dân ta vô cùng dã man. Thêm một căn cứ để bác bỏ ý kiến cho rằng vua Trần Nhân Tông đã đóng quân ở làng Đức Sơn xã Yên Đức, cùng bản huyện, vì đây là vùng đất kiểm soát của Phạm Nhan. Vua Trần đánh trận Bạch Đằng đã kéo quân Thánh Dực từ phía Thái Bình về, qua Kiến An.
Đến khi vào trận Bạch Đằng, chiều ngày 8 / 3 năm Mậu Tí, tức ngày 9/4/1288, Phạm Nhan bị bắt sống. Trước khi chết, hắn xin được đưa về An Bài để lạy tạ đất mẹ đã sinh ra hắn và xin được Hưng Đạo vương chém đầu hắn tại đây. Có lẽ vì thế chăng, mà xã An Bài sau này mang tên Hưng Đạo (vương). Quân sĩ chém đầu này, hắn lại mọc đầu khác, cho đến khi Hưng Đạo vương chém mới đứt hẳn. Vương cho vứt xác hắn xuống sông, vì không có tấc đất nào có thể chôn hắn được. Sau đó, từng mảnh xác thân hắn rữa ra biến thành những con đỉa, chuyên đi hút máu người. Đặc biệt thứ máu hắn ưa thích nhất là máu đàn bà đẻ.
Ngẫm lại mới thấy chuyện kể đó của Trần Trợ là vô cùng sâu sắc và rất hiện đại.
