Một
Vợ anh cao và có mái tóc dài. Sau khi hai người ly dị, anh toàn để ý đến những người con gái từa tựa. Tôi nói với chồng: "Vậy là cái ông này còn thương bà Hoa". Hoa là tên vợ cũ của anh. Mà anh lại là bạn rất thân với ông xã tôi.
Con gái anh ở với vợ. Nó không giống được khuôn mặt rất thanh tú của cha nhưng được thừa hưởng cái gien cao của mẹ. Tôi gặp cháu từ hồi hai người còn chung sống. Thấy cứ buồn cười! Người chồng đạp cái xe đòn dông chở một phụ nữ vợ và một bé gái con. Người chồng ốm yếu nên đạp ì ạch lắm. Đã vậy cặp chân ngắn ngủn khiến cứ phải chệch một bên mông để chân vừa tầm với pêđan. Đạp bên phải chệch mông phải. Đạp bên trái chệch mông trái. Cái thân, nhìn, rất khổ mà khuôn mặt, nhìn, rất sướng. Đầy vẻ hân hoan, hạnh phúc và hãnh diện. Người vợ lại là một đối ngược. Tóc dài thả bay vờn lượn trên một cái lưng thon thả với chỗ ngồi phía sau rất thoải mái ung dung. Phong cách ngồi thì thế nhưng đôi mắt, khuôn mặt nghe ra quá lắm những ưu tư mỗi khi ngước nhìn. Bé gái là sự gộp chung của những hoan hỉ cùng nỗi âu lo. Và rất gầy. Không nhỏ con được như bố mà lại quá gầy nên hơi khó coi.
Anh uống nhiều rượu, sau khi vợ đưa con gái ra khỏi ngôi nhà của ba mạ anh. Một ngôi nhà rộng thênh, nhiều phòng và lạnh ngắt. Lúc nào cũng có cảm giác buốt giá khi bước vào, dẫu giữa mùa hè. Nếu có một ai đó cắc cớ hỏi vì sao vợ anh không ở lại? Sao chia tay? Câu trả lời của Hoa, là: vì mạ phong kiến quá! Huế quá! Khó quá! Câu trả lời của anh, là: nụ cười hiền hiền quen thuộc với nhiều phần vô cảm. Đấy là khi anh đang tỉnh táo. Hồi lâng lâng hơi men anh thường đổ vạ do tôi lành quá! Anh uống rượu không do đàn đúm, vui vầy mà do buồn quá, đã hẳn và do lành quá, đã đành. Anh uống như một cách chối từ những đương đầu, phiền lo, những đối chọi, sự trống rỗng… Từ ngôi nhà mình, chỗ làm, trong từng mối giây ràng buộc và trên tất cả và sau tất cả: Từ chính nỗi cô đơn của anh. Ngay trong sự cô đơn của mình anh cũng lành biết bao! Không phải cả cuộc đời mình, anh đã rất đổi vô tư để cho cái sự lành hiền dẫn đưa đó sao!
Và trong khi anh sống lất phất, chấp chới giữa những cơn say thì Hoa đã kịp tạo cho cuộc sống của mẹ con cô ấy những vững chãi cần thiết. Hoa chọn thị trấn mình đang công tác làm chỗ ở lâu dài nên mua đất, cất nhà tại đó. Đất rộng vậy mà chẳng cần thuê mướn, nhờ vả ai, một mình cô ấy đã lần hồi tạo được một khu vườn như ý. Mỗi ngày làm một chút. Sớm, chiều sẫm và những đêm trăng. Sau giờ làm việc ở cơ quan Hoa ném mình vào đất, chân bám đất mà đứng nên chắc chắn là lẽ thường tình. Chỉ có anh đạp cái xe đòn dông không con phía trước không vợ phía sau. Nhẹ tênh vẫn phải với chân cho vừa với pêđan. Nhẹ tênh vẫn lỏng chỏng. Chân không bám nổi pê đan, xe sao có thể bám nổi lòng đường và con người bám nổi với cuộc đời này mới là rõ lạ. Rất lạ!
Lại nói về người vợ cũ của anh. Về mảnh đất. Nơi, được trồng nhiều thứ rau xanh và các loại cây ăn trái. Có lần tôi bắt gặp Hoa đang cuốc đất vun gốc giữa khu vườn nhà mình và hát. Giọng cao, khỏe và đầy đặn. Cô ấy như tiếng hát mình. Vun đầy và ắp tràn sức sống. Cô ấy như khu vườn của mình: rộng rãi, nhiều sắc màu và vô vàn chồi non chớm nhú. Cô ấy trở lại là chính mình, khi không anh. Còn anh sao nhỉ? Anh cũng là chính mình đấy thôi khi không đời sống vợ chồng. Là anh một cách đạp xe chân với, nụ cười hiền, giọng hát mỏng, lối sống nhiều phất phơ. Và hẳn nhiên một ai đó để dựa vào. Dựa chưa lâu nhưng vừa đủ để ngỡ rằng mình đã như thể là… Bùi Giáng. Tưởng mình là Bùi Giáng nên anh làm những chuyện Bùi Giáng làm. Nói bằng ngôn ngữ của Bùi Giáng… Vợ chồng tôi bảo nhau anh cứ thế thì e rằng hỏng mất. Bởi đã là một cái bóng thì muôn niên vẫn chỉ là cái bóng mà thôi! Một cái bóng vật vờ liêu điêu ngã chúi. Bùi Giáng bám vào tâm trí anh, ám ảnh anh không nguôi. Anh không hề thấy khốn khổ bởi thế nhưng dần xa lạ hơn trong mắt bạn bè.
Tôi thích những khuya khoắc anh là chính anh. Nhỏ thó, lắt lay nơi căn phòng bé tẹo của vợ chồng tôi và tôi thương cái cách anh hát, những khi ấy biết bao! Tôi mừng vì Bùi Giáng không biết hát nên khi ôm đàn cất tiếng ngân rung, anh không thể bắt chước được ông và chỉ có thể là chính mình. Giọng anh nói đã mảnh. Hát, mảnh thêm. Mỗi âm chênh một tí! Mỗi nốt vênh một tị. Hụt thiếu mà mênh mang. Rã rời mà sâu thẳm. Tôi chưa từng biết một ai có giọng hát lạ lẫm như anh. Nhìn anh đi đã yểu. Ngắm anh im lìm vẫn yểu. Lặng nghe anh nói, cười càng yểu thêm. Và hát. Cái yểu giơ lưng, phơi mặt, ló người. Yểu như chừng không thể yểu hơn được nữa. Anh uống từng ngụm rượu nhỏ và lào khào: "… Không còn ai đường về ôi quá dài những đêm xa người…Chén rượu cay một đời tôi uống hoài…" . Trịnh Công Sơn viết như thế đã quá tội anh hát chi tội dữ? Tội nghiệp quá một câu hát! Tội nghiệp thêm muôn vàn tội nghiệp: một tiếng hát, một phận người. Nghe, gờn gợn sống lưng và mường tượng đến một người rất nhỏ và thật gầy, đang chệch mông với chân đạp tới và chùng chình xe chùng chình người giữa đời sấp ngữa, vời vợi và bao la.
Hai
Mạ anh vui lắm khi qua nhà tôi, thông báo: "In hình hắn có bồ rồi mi. Đòi cưới rồi…".
- Sao bất ngờ vậy, bác?
- Úi chà! Răng tao biết nợ… Thì hắn…
- Vậy là anh ấy có nói bác rồi.
- Nói chi mô? Thấy hắn có một chắc, tội, nói ưng ai mạ đi hỏi. Cái hắn nói mạ đi cưới con Bét Bét chi đó. Mà không thì cưới con Rô Rô cũng được.
- …
- Tên chi tên lạ, mi? Chắc là tên ở nhà, hỉ? Bét Rô chi cũng được. Miễn ưng thằng ni là tao cưới. Hắn có vợ tao mới ăn, ngủ được chứ kiểu ni tao chết ngắt.
- Mà thật là ảnh nói bác đi cưới chị Sáng bét?
- Không. Tên khác tê.
- Hay là Ê-Li-Da-Bét?
- Đó! Đó. Đúng rồi con nớ đó! Con cái nhà ai mà đặt cái tên chi dài, khó nhớ dữ rứa mi?
- Rồi ảnh nói bác cưới Ma-Ri-Lin-Mông-Rô?
- Đó! Chắc Rô đó chớ Rô mô nữa? Mà cái thằng ni răng ưa mấy con tên chi mà lạ? Mi gặp mấy con nớ chưa?
- Dạ! Gặp thì chưa chứ mà thấy thì rồi.
- Ra răng, mi? Con mô được hơn? Cái tính thôi chứ đẹp, xấu đâu cần miễn hắn hiểu cho hoàn cảnh thằng ni. Bét cũng phải mà Rô cũng hay.
- Nhưng mà không được. Con tưởng ảnh muốn cưới ai chứ đòi cưới mấy người này, sao bác cưới được?
- Răng rứa?
Sau khi nghe tôi giải thích và hay mình bị con trai phỉnh, mạ anh cứ hai tay giơ lên đầu la trời. Từ hồi vợ chồng anh chia tay, đã mấy năm trôi qua mạ anh héo hắt theo kiểu sống anh vật vờ. Ngày nào anh cũng say. Uống ở phòng vợ chồng tôi có khuya mấy, anh cũng còn biết đường về vì hai nhà rất gần. Uống nơi khác anh lớ quớ, ậm ự hỏi người qua đường: "Nhà mạ tui mô, chỉ giùm?". Khi say quá, không đi nỗi thì ráng đút hai cái cổ chân nhỏ xíu qua lổ tăm xe đòn dông cho khỏi mất rồi nằm xuống, quẹo đầu ngủ. Ngủ hiền lành hồn nhiên không khác gì trẻ nhỏ.Có lần chúng tôi thấy anh nằm như vậy, cười mà muốn khóc. Người anh càng ngày càng co rút lại. Đã bé còn bé thêm và khô quắt. Anh đi làm thất thuờng, ăn - ngủ vô chừng vô đổi nhưng vẫn thế một kiểu say tình. Vẫn đắm lòng với những phụ nữ dáng cao cao và tóc dài dài, buông thả. Vẫn khiến được họ mê muội bởi tiếng hát mình. Phải. Chỉ tiếng hát và chấm dứt. Những Hồng những Hoa những Đào những Tuyết… ngất ngây cùng biết bao tình ca, anh kêu rêu bằng chất giọng nhẹ tênh và mỏng mảnh của mình. Và rồi những ngọn nến tàn lụi, "party" kết thúc, đêm đi qua. Anh bước ra khỏi một cuộc vui, mắt nheo lại bởi quàng quánh ánh sáng ngày, bước lấp vấp trên đường phố đông người và lóng ngóng giữa đời thực quá nhiều những chật vật bấp bênh. Những em Hồng, em Hoa, em Tuyết… có quay lưng, cũng ấy lẽ thường tình.
Vợ chồng tôi rất tha thiết cho chuyện lứa đôi của anh. Lúc đầu cũng rất nhiệt tình vun vén sau nản, mỏi. Càng ngày anh càng y hệt Bùi Giáng. Chỉ là một sự bắt chước lúc đầu rồi thâm nhiễm dần mà anh không tự biết nên đâu hay! Trong ước muốn tột cùng được trở nên như ông mà anh ra làm vậy. Một sự làm vậy hoàn toàn vô thức. Nên anh không thật, tất nhiên mà giả trá sao phải, đóng kịch sao phải? Mơ hồ quá mọi ranh giới nên anh một chút điên một chút tỉnh những hồi ngô nghê khờ khạo và những hồi tinh quái khéo khôn. Cứ rối tinh rối mù. Đúng là một mớ lùng bùng quấn chặt lấy anh, bó siết. Anh ngạt thở mà vùng thoát đâu dễ dàng gì! Vốn rất thương và hiểu vậy mà không hiếm lần chúng tôi phải nổi gịân vì bị anh phiền nhiễu thường xuyên. Giữa cuộc nhậu anh ném ly là chuyện rất thường. Chỉ tay giữa mặt một ai đó, cười cười cũng là chuyện rất thường. Anh bắt mọi người im để gật gù tuyên bố: "Mày là mày tao là tao… Mỗi người là một cuộc đời" cũng là chuyện rất thường.
Không có tôi, chắc anh bị đập dập mình nhiều phen. Đó là khoảng thời gian, má con tôi dựa nhờ vào một quán bán bia hơi của người quen, ở ngay ngã tư để bán mấy thứ mồi đơn giản và bún thịt nướng. Chiều nào anh cũng ra đó dòm người ta ăn uống. Anh nói với tôi: dòm chơi cho vui. Vui gì nổi, khi anh có cái kiểu dòm sinh sự như vậy. Dòm không là đã đủ bị đòn huống là anh còn lừ đừ tiến lại từng bàn, kéo ghế ngồi trước mắt khách nhậu và xua tay: "Im. Uống đi. Nói làm đ. gì?". Khách uống bia hơi cũng đủ loại hạng, tầng lớp. Nên có người thông cảm bỏ qua có người nổi giận, đòi đánh. Tôi ở ngay quán sao lờ đi được dù nói thật, nhiều hồi cũng muốn bỏ mặc. Anh hiền khô, gượng gạo cười khi thấy tôi hùng hổ tiến lại, hùng hổ lôi kéo anh lại một cái bàn trống nào đó và hùng hổ ấn người anh xuống ghế. Rất ít khi anh chống đỡ hay phản đối. Sau này, tôi luôn ứa nước mắt nhớ lại anh và tôi trong những tình huống như thế! Thương anh và thương mình đến xót xa.
Ba
Trưa đó anh qua, gặp bữa và cùng ăn cơm với cả nhà. Má chồng tôi xào bún số tám** với tôm, thịt, giá rất ngon nhưng lại quên cắt ngắn. Anh coi bộ rất thích món này và có vẻ rất thú vị bởi cái sự quên ấy. Kéo cái đĩa lại gần mình hơn và thay vì quấn những sợi bún lại với nhau, trong lúc gắp rồi hãy đưa vào miệng cắn từng miếng nhỏ. Anh không làm vậy! Anh cứ gắp sợi bún sòng sọc vậy và bún dài tới đâu, anh giơ đũa lên cao tới đó. Ngồi chưa đủ tầm, anh đứng bật dậy. Đứng trên đất chưa đủ tầm anh leo vội lên ghế và tiếp tục đưa cao thêm, cao thêm. Cả nhà tôi ngừng ăn dõi theo anh như dõi theo một màn kịch hấp dẫn. Anh vốn là người lóng ngóng, vụng về, uể oải, lừng khừng… vậy mà trông kìa! Anh mới khéo léo biết bao! Khi tung hứng với đôi đũa, bỡn cợt với những sợi bún. Rất say sưa nhưng không mất đi sự tỉnh táo, mới lạ! Có vẻ như anh làm chủ được sợi bún, đôi đũa. Có vẻ như anh hoàn toàn ý thức với trò chơi của mình. Một thứ ý thức đầy chất ngô nghê trẻ thơ và cũng ăm ắp những sành sỏi, lươn lẹo của một kẻ lỏi đời. Nên trông kìa! Anh vừa lành hiền, trong trẻo vừa tinh ma, cáo cạnh. Hết thảy làm nên một anh rất khác. Một anh đáng yêu quá chừng chừng.
Nhìn, tôi thầm ước ao: phải mà anh có thể lèo lái thuần thục được cuộc đời mình như thế. Như khi dùng đũa gắp những sợi bún đầy háo hức, mải mê và chắc chắn như thế! Rồi hất lên. Cứ mãi hất lên… Không hề nghiêng ngã, chênh chao, lấp vấp… Rất tự tin mà ngẫu hứng đến lạ lùng.
Một tuần sau bữa cơm trưa rất ấn tượng đó, mạ anh nhờ người gọi tôi sang nhà. Thì ra cụ bị ốm và rất cần người để tâm sự, thở than. Cũng chẳng có việc gì khác ngoài chuyện của anh. Người già hay lo nghĩ, buồn phiền, cái lòng nặng trịch biểu sao không bịnh hoài bịnh hủy. Bịnh thì nằm. Mệt thì nghỉ. Có chi lạ đâu, hè! Rồi gằn giọng: "Mà vì răng tau bịnh đã chứ! Cũng tự hắn, bởi hắn, do hắn. Rứa mà hắn không thương, còn…". Giọng mạ anh nghẹn đặc và phải khuyên lơn, dỗ dành mãi cụ mới chịu nói. Nói trong nước mắt ngắn, dài. Tức tưởi nhiều uất ức nhiều nên thứ tiếng Huế, vốn rất khó nghe của cụ nghe chừng như càng khó nghe thêm. Tôi phải rất tập trung mới có thể thấu suốt được tất cả. Hiểu được sự việc rồi lòng lại thêm nỗi… hỡi ôi! Chả biết phải nên khóc hay cười? Ai đời! Anh lại thế! Chả nhẽ anh đã ra đến nông nổi này sao! Cụ bảo cụ khổ tâm quá vì anh nên suy nghĩ miết. Bịnh tâm thôi! Rồi gặp ngay lúc thời tiết đổi mùa vậy là nằm lụi luôn, không cách chi dậy nổi. Một khuya, anh trở về nhà, lại giường kêu mạ dậy để nói chuyện. Giọng cụ cất cao phẫn nộ: "Chuyện chi mô? Hắn hỏi tao răng mạ bịnh dữ. Bịnh rứa, già rứa răng mạ không chết đi. Chứ sống chi sống dữ rứa, hỉ?". Thà hắn say. Hắn có bia rượu cái mặt khác, cặp mắt khác, miệng hắn hôi rình, tanh òm chứ đây đâu có mùi mè chi. Mà ngó bộ hắn tỉnh queo rứa mới… hận chứ! Con ơi là con. Mà hắn. Cái mặt dòm kỹ tra rận hung rồi, mi ơi! Nhìn hắn đau quá, đau lắm…!".
Bốn
Sau khi mạ mất, ba anh bán nhà và đưa cả gia đình vô sống trong nam. Tin tức về anh và những người thân anh, thi thoảng mới dội về và nghe được. Nghe, chẳng vui nổi. Nghe, chỉ thêm những chạnh buồn. Rồi một đêm anh xác xơ, nhớp nhúa xuất hiện trước mặt vợ chồng tôi đòi uống rượu. Uống ư! Thì uống… Ngán gì? Ba người một khoảnh sân bé tẹo trước nhà. Ba người ba cái bóng im sững giữa khuya đêm hắt hiu. Buồn đến khóc được. Anh nói: "Tôi có vợ khác rồi. Con đó thua hai chục tuổi. Người miền tây. Mập ù. Tóc ngắn như con trai. Ca cải lương mùi lắm". Tôi ngó lom lom vô mắt anh thấy hoăng hoắc hút sâu trong đó là nỗi trống trải lẻ loi đến rợn ngợp. Tim thót đau, tự dưng thèm được hát nhưng vội hơn anh đã cất tiếng. Rất yếu mệt và lửng lơ. Anh hát như thế này: "…Có nhiều khi tôi quá buồn… Bóng ai như tôi đi qua cánh đồng. Bóng ai như tôi đi qua cõi đời. Nhặt lại mình trong từng ngọn gió. Giống như con chim sẻ nhỏ. Tha về từng cọng vàng khô. Có nhiều khi tôi quá buồn…". Một bài hát của Phú Quang phổ thơ của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Nghe và thốt nhiên nhớ đến một ai đó, hằng mấy năm liền, vẫn ngồi phía sau chiếc xe đòn dông của anh. Một ai đó tóc dài thả bay vờn lượn trên tấm lưng thon thả. Và anh nào chỉ một cách đạp xe chân với. Còn nữa: nụ cười hiền, giọng hát mỏng, lối sống phất phơ. Và anh và cả nữa những Hồng, những Đào những Tuyết những Mây… Những phụ nữ dáng cao, tóc dài thả buông mê thích nhạc Phạm Duy, Trịnh Công Sơn, Từ Công Phụng… Họ đang ở những đâu đâu và anh, một chỗ nhỏ nhoi nơi mái hiên này. Họ cùng những ngôi nhà chồng vợ riêng tư, những mẹ con đầm ấm sum vầy. Họ và những bếp lửa gia đình bừng đỏ rất nhiều những sớm trưa chập tối. Họ ở gần hay xa đây? Nơi này hay chỗ khác? Và anh, góc bé mọn nào giữa cuộc đời này rộng rãi thênh thang? Và anh? Sao ló thó, lắt lay là thế khi cúi mình trỏng trơ tội nghiệp giữa khoảnh sân chật hẹp nhà tôi?
Anh mất. Đi vừa nặng trịch vừa nhẹ hều. Nhẹ, vì chả đau ốm bịnh hoạn gì. Và nặng, vì cũng nằm hôn mê mãi. Anh sống được nhờ rượu và thoát khỏi cõi trần ai cũng nhờ rượu đấy thôi! Thì say! Say mới dở hơi bắc ghế sửa điện. Thì say! Say mới lập cập đứng - đi, loạng choạng chân bước. Thì say! Mới ngã nặng đến thế cơ mà. Ngẫm ra, rượu có anh và anh có rượu. Cặp kè bên nhau ngày hết đêm qua. Ngẫm ra anh có tiếng hát. Yếu mảnh lào khào… Rượu và tiếng hát ám vào anh cho anh từng ngụm nhỏ nồng cay khi bật rung tha thiết nhiều âm buồn, hụt - đứt. Và ngày qua mùa qua và năm qua. Nhanh quá là một quãng đời! Chớp mắt đã mấy chục năm, tính từ khi Hoa bế con rời khỏi ngôi nhà của mạ. Rượu và một phận đời và một tiếng hát. Quá đổi mỏng mảnh và hết sức lều phều.
Và tiếng hát đã ngưng và phận đời đã tắt, một ngày, cách đây những sáu năm ./.
* Bài "Phôi pha" của Trịnh Công Sơn.
** Một loại bún khô, làm thành từng bó hình số 8.
