TẢN MẠN ĐẦU NĂM

Cuối cùng phản kháng bằng đoản đao theo kiểu Nhật Bản là khí thế, là anh hùng không chịu khuất phục trước sự áp bức tinh thần và thể xác, áp bức bằng ngữ ngôn của kẻ chiến thắng, ngậm đắng nuốt cay cho thế sự của kẻ chiến bại. Sự này là một bất khả lĩnh giải; bởi nó nằm trong phản kháng siêu hình để đi tới hư vô phảng kháng là ở chỗ đó.Camus siêu hình một cách đúng đắng, đường bệ, một sự khước từ đầy đủ ý nghĩa của đại nhân, để thấy được nhà nguyện trong tù – I have just refused, for the third time, to see the prison chaplain. (V The Stranger A.C) mà đành lòng cách ly giữa hư không và con người. Ở đó tôi có thể thấy mặt trời và chả còn chi để thấy hơn nữa –I can see the sky, and there is nothing else to see (trong Étranger) Camus chỉ thấy mặt trời là tiếng kêu thống thiết của định mệnh, là một phản kháng của kẻ đứng ngoài cuộc (The Strangger/ the Outsider) nhìn đời một cách tuyệt vọng và chẳng thấy gì hơn ngoài rắn rít, bò hung, ruồi muỗi là thứ ăn bám xã hội, a-tòng, a-dzua làm sụp đổ bao nhiêu trào lưu, trào lưu văn chương là một đáng kể. Đau đớn thay; tư tưởng phản kháng đã cô đọng từ thời điểm 1975 là thứ tư tưởng không thể xóa bỏ được bởi ký ức, bởi nó là trạng thái khẩn trương cho một báo động trường kỳ không thể dứt được. Sự cớ này không còn ngạc nhiên hay thắc mắc; hãy nghe lời lẽ của Martin Heidegger qua phần giới thiệu trong tập ‘Hiện hữu và Thời gian / Being and Time’. Mở đầu một vài lời thơ như tĩnh như say, nhưng; đó mới là lời ta thán: ‘Trễ tràng cho những gì đối với thánh linh / và quá sớm cho một tồn lưu / Hiện hữu của thi ca như vừa thành hình, đó là con người. “We are too late for the gods / and tơo early for Being. / Being’s poem, just begun, is man” của cái thời 1926/1927 viết lên một sự phản kháng hư vô là mở đầu cho chúng ta một vài sự lý tại sao, tại răng, tại rứa, tại chi mô là những gì ngoài vòng cương tỏa / beyond, cái sự đứng ngoài này là trợ vào lời mở đầu của tác phẩm ‘Hiện tượng học về Tinh thần / The Phenomenology of Spirit’ của Hegel là đưa Hegel nhập hồn vào triết lý tánh không cho một tương lai về sau. Nó có một ý nghĩa hết sức thâm hậu là nói lên cái sự cố hiển nhiên nhưng bất hoạt –Its meaning is obvious but vacuous. Tất cả là bước khởi đầu cho một phân tích cái ý nghĩa tồn lưu, tồn lại, tồn lần của một hiện hữu sống động; chúng ta không thể khước từ, bởi; chính chúng ta đang đứng trước một đối kháng hiện hữu của phản kháng hư vô. Thành ra Heidegger nhắc đi nhở lại hai chữ Dasein và Dass-sein. Cái sự đó là chuẩn mực của con người. Dasein này nọ Dass-sein này kia là cái lý như nhiên của nó, chớ chẳng nhẽ Heidegger nỗi cơn điên mà nói giăng, nói cuội. Một bên của Dasein là nguồn cơn thuộc lịch sử (derived historical). Còn bên kia của Dass-sein cái đó mới thực sự hiện hữu tồn lục (that-it-is of a being). Nhận thức được nó tức là không hờn nó, không qui tội nó mà qui tội ở chính mình ‘đằng đằng một đấng anh hào’, không còn thấy chi là mã thượng chớ đừng nói thượng mã mà phải nhìn nhận nó như một thực thể hiện hữu, cho một lịch sử đã sang trang. Nhìn là nhìn cái thực thể ở chính mình hơn là nhìn vào đối tượng hiện hữu, bởi; hai đằng là thứ qủi kiến sầu, thứ ma đầu giữa thế gian này; chẳng hơn mà chẳng thua, bởi; nó là củi đậu nấu hạt đậu sướng chi mô răng rứa hè; cho nên chi giữa Dasein và Dass-sein là một hội ngộ trùng trùng duyên khởi. Nói tới đây cho chúng ta trở về cái thời ‘hoàng thị’, cái thời mà người ta đem Camus, Sartre, Dos, Hemingway, Faulner ra làm ‘hàng hiệu’ cho dẫu chưa đạt tới cái chân tướng của nó, nhất là ngữ ngôn văn chương hiện đại. Trong cơn thử thách hằng ngày, hằng tháng, hằng năm là đưa tới cái gọi là trống không/bất hoạt (vacuous) một cách hiển nhiên (obvious) cho một con người chịu đọa đày, đọa đày trong lao ngục, đoạ đày cho cả nhân gian, một cơn đại dịch mà chúng ta phải chịu đựng và trở nên suy tư của cogito trong phạm trù tư duy phát tiết tức là lôi đầu cái ngã mạn ra khỏi một thân xác tàn tích cố cựu để có : tôi phản kháng do đó tôi hiện hữu. Vậy thì phản kháng là gì? Là nổi loạn / rebellion hay phẩn nô / révolté hai thứ này hợp chung thời gọi là cách mạng / revolution. Nó có hai mặt tư tưởng bùng dậy. Một thuộc lịch sử phản kháng (Historical Rebellion) và một phản kháng của Văn chương và Nghệ thuật (Rebellion Literature and Art) là dung thông đưa tới cách mạng; cách mạng tư tưởng là cốt tủy như Marx và Hegel đã nói trong hiến chương, là giáo điều đưa tới cọng sản hay xa hơn là xã hội chủ nghiã là con đường tiến tới thế giới đại đồng. Thế nhưng con đường một chiều đã trở nên giao lộ giữa Đông và Tây là một gạch nối lớn lao ở cuối tk. hai mươi, một xóa mờ không văn tự mà tới nay coi đó là sự cố hiển nhiên và không có chi để nói. Cuối cùng chơi trò ma giáo: treo đầu heo bán thịt chó là chuyện thường tình của ngày nay. Nó tự động hóa, nó tự thực thi để trở về trong ‘luật điều im lặng’ của người Ky-tô giáo. Cho dù có tuyệt vọng đi chăng. Theo Camus ‘Tuyệt vọng /Désespoir’ mà ông dùng trong các tác phẩm: ‘L’Homme Révolté, ‘Le Myth de Sisyphus’ ‘L’Etranger’ và ‘La Peste’ đã được nói đến nỗi tuyệt vọng của từng nhân vật. Camus cho đó là tinh thể tuyệt vọng không giống cái thứ tuyệt vọng thông thường mà phải xa rời tuyệt vọng của ảo tưởng; nó nằm trong sâu thẳm, trong tan điền, trong thâm cung bí sử của Tố Như tiên sinh. Mà ngầm hiểu rằng đó là phản kháng hư vô trong nỗi tuyệt vọng ‘tuyệt cú mèo’là ở chỗ đó!

Vậy thì tinh thần phản kháng là phải tự mình tìm ra mình, thế nào là đau đớn, thế nào khổ nhục kế mà đành lòng chấp nhận thương đau, kiểm xét lại mình để tìm lối thoát giữa mê cung, mê cung ở đây tợ mê cung trong ‘Huyền thoại của Sisyphus’ là lối chơi rất lịch lãm, gần giống lối chơi của Nguyễn Công Trứ : ‘chơi cho lịch mới là chơi / Chơi cho đài cát cho người biết tay’. Cho dù có tuyệt vọng, nhưng; tuyệt vọng trong tinh thể, vì rằng nó nằm trong luật tắc của hành động chưa thỏa mãn đó là hành động trong phản kháng hư vô. Biết nói cùng ai hay lạc bước vào chốn hồng trần ngã ba chuồng chó Gò Vấp của vang bóng một thời. Nguyễn Tuân đã vượt thời gian để định nghĩa thế nào là vang bóng, thế nào là bóng vang; thấy mà thèm! Phạm Duy nhạc sĩ cho đó là ‘ngày xưa hoàng thị’ là về giữa ngọ hay về với Hoàng thị Ngọ để trở thành chuyện lớn (scandal). Từ chuyện nhỏ đến chuyện lớn là hành động đi tới sụp đổ của cuộc chiến ý thức hệ (1975) một sự sụp đổ thê thảm dưới hình ảnh bạo lực nhưng không bạo lực. Mừng hay tủi ?

Đó là siêu lý của phản kháng siêu hình, phản kháng hư vô mà từ xưa tới nay cứ vòng vo tam quốc đi tìm chân lý cuộc đời mà đời là khổ nhục kế. Rút cục đi tới tuyệt vọng tinh thể là chất liệu xây dựng nền móng cách mạng. Cách mạng là gì? Là đạp đổ cái cổ lỗ sĩ dựng lên cái mới sáng tạo: văn chương, khoa học kỹ thuật và kinh tế; cái sự đó mới gọi là nồng cốt, mới gọi là lập trường, mới gọi là cục bộ, nhưng; đến nay ngữ ngôn hoa mỹ đó hoàn toàn xa vời thực tế. Nó không ‘tiến lên’ mà thụt lùi đi vào ngõ cụt. Sự thể như thế nói theo từ triết học là ‘bi thảm xã hội /tragedy of social (ism). Như Nietzsche đã viết thành sách.

Heidegger cho rằng: Hiện hữu / Being gần như ý niện ‘vũ trụ / universal’: to on esti katholou malista pantôn. Răng người chơi cái thứ ngữ ngôn này trong triết lý? Heidegger biết đời sẽ đặc câu hỏi; vì rằng cái chữ Wiederholung đúng nghĩa văn chương (literally) là ‘lập lại/repetition’ cho chính xác ý nghĩ của câu văn chớ chẳng phải ông ‘lấy le’ hay khoe tài, khoe tướng và cũng không dùng nó trong một cảm thức khác mà chỉ là nói lại những gì đi trước đời ông trong cảm thức mê hồn trận (fetching) để trở lại cái bắt đầu. Có lẽ Heidegger dùng nó như nghe một ca khúc hay nhiều lần. Rứa thôi! Thomas Aquinas nói trong ‘lý thuyết tóm lược /Summa theologic’ như sau: ‘Nhận thức về Hiện hữu là cái sự luôn sẳn sàng chất chứa trong mọi thứ mà chúng ta có thể lý giải được trong hiện thực / An understanding of Being is always already contained in everything we apprehend in being’. Nhưng nhớ cho điểm này những gì thuộc vũ trụ quan là thuộc về ‘Hiện hữu’nó không phải những gì thuộc giống tính /genus có nghĩa là nó không trống mà cũng chẳng mái, nó chẳng phải thằng bò hay cái nhớn, cái bé, nó có đó mà không có đó, nó đi về bất thường, nếu nhận ra nó thì đó là ta. Ta đây không phải là ta-bà mà ta của một hiện hữu sống thực giữa cõi đời này. Nó là thứ không giống, nó đứng trong vị trí cách riêng, không phân ranh mà là bản thể riêng biệt: ‘oute to on genos’. Aristotle ghi lại trong Siêu hình III [Hiện hữu là không giống tính / Being is not a genus]. Ý niệm của Hiện hữu là không minh định một cách cụ thể mà nó tự nhận là có thật.

Ngay cả Hegel cuối cùng xác nhận rằng: ‘Hiện hữu / Being’ được xem như là thứ mơ hồ khó hiểu nó đến trong khoảnh khắc tức thời’ Định nghĩa rõ hơn hiện hữu là sự có mặt của ta trong đó; có trước có sau như một định hệ. Dù có hỗn độn hay trắc trở điều chi đi nữa tâm thức con người sẽ gào thét, sẽ bàng hoàng đều dưới dạng của hiện hữu; nãy sinh ra một tinh thần phản kháng để chống chế cho một hiện hữu chìm đắm. Tất cả những gì có dính líu tới tà ma qủi ám là hiện thân một hiện hữu suy đồi. Hiện hữu của văn, thơ là phải sáng đừng a-dzua, đạp đuôi, hồ lốn thập cẩm mới gọi là hiện hữu sống thực, bằng không bé cái nhầm, vỗ tầm bậy, trật chỗ thời đi dậy chỗ khác chơi. Cho nên chi hiện hữu sống động là hiện hữu có thực.Thành ra giữa những trào lưu khác nhau, giữa những tình huống khác nhau đều chất chứa một thứ hư vô phản kháng cho một hiện hữu tuyệt vọng ngay cả tuyệt vọng tinh thể cũng bị vạ lây trong cùng một hiện hữu và thời gian ./.

(ca.ab.yyc 7/1/2021)