T
rong chuyến đi làm việc với
các trường vùng cao vào những ngày cận Tết, tranh thủ
lúc nghỉ trưa, tôi lững thững dạo quanh các buôn bà con
dân tộc K’ho sinh sống. Những ngôi nhà xây gạch đã nhiều
hơn, làm cho bức tranh buôn làng thêm màu sắc. Màu đỏ
của tôn mạ màu lợp mái hòa với màu xanh, màu hồng của
sơn tường, lại điểm xuyết thêm màu bạc lóe sáng phản
chiếu ánh mặt trời của những chảo ăng ten bắt sóng
truyền hình kỹ thuật số. Các buôn làng vùng cao giờ đã
lên đời. Tôi cố tìm, nhưng hình như không còn thấy ngôi
nhà chính nào của gia đình thuộc dạng nhà sàn làm bằng
gỗ và tre nứa nữa cả, chỉ còn một số người già không
quên nếp nhà tâm linh dân tộc, nên bảo con cháu làm cho
một cái nhà sàn nhỏ bằng chừng vài ba chiếc chiếu, nằm
khuất phía sau nhà chính, để ngủ vào buổi tối luôn có
bếp lửa ấm trên sàn… Tôi cảm thấy hơi buồn. Những
biểu tượng của bản sắc dân tộc K’ho đã dần bị
mai một. Chẳng lẽ, mục đích đưa đời sống bà con vùng
cao tiến kịp miền xuôi, cuối cùng là như vậy sao? Loanh
quanh thế nào, con đường bê tông nhựa xuyên qua giữa các
buôn lại đưa tôi ra bờ sông La Ngà. Đúng giữa trưa nắng
chang chang mà ngọn gió của mùa đông cao nguyên thổi lồng
từ sông lên nghe lành lạnh. Nhưng trong lòng tôi hình như
đang lan tỏa một luồng hơi ấm. Hồi ức về một thời
xa lắc xa lơ tưởng đã chìm sâu, ngủ quên trong tiềm thức,
bỗng nhiên thức dậy, rồi tràn ngập trong toàn bộ cảm
thức của mình… Sông La Ngà khởi nguồn từ cao nguyên
Di Linh, đến khi nhập vào sông Đồng Nai, có chiều dài
khoảng 272 km. Từ nơi hợp lưu, sông La Ngà chảy ngoằn
ngoèo theo hướng bắc tây bắc- đông đông nam trên chiều
dài khoảng 30 km, đến khi giáp địa bàn tỉnh Bình Thuận,
thì bị chặn lại, sông buộc phải bỏ dòng nguyên thủy
để chảy sang dòng mới, làm nhiệm vụ tích tụ nước
thành hồ chứa Hàm Thuận rộng 2500 ha mặt nước, rồi
đổ vào bể áp lực quay tuốc bin của nhà máy thủy điện
Hàm Thuận, công suất 300MW. Nước xả của nhà máy thủy
điện Hàm Thuận lại chảy xuống hồ thủy điện Đa Mi,
cách đó vài cây số về hướng Nam, để tiếp tục làm
ra điện cho nhà máy thủy điện Đa Mi, công suất 175MW.
Cuối cùng, sau khi đã biến thành điện, nước của sông
La Ngà chảy theo con suối Đa Mi giữa hai vách núi hẹp và
sâu để trở lại dòng sông cũ, tại nơi cách điểm sông
bắt đầu đổi dòng chảy vào hồ Hàm Thuận chừng 20 km.
Đoạn 20 km bị cạn nước này của sông La Ngà ngang qua
các xã Đông Tiến, Đông Giang và La Dạ (thuộc huyện Hàm
Thuận Bắc). Các buôn làng sống dọc theo bờ sông bị lấy
mất nước này được trung ương bù lại bằng con đường
nhựa từ Đa Mi xuống Đông Giang và 150 ngôi nhà, coi như
phần bồi thường thiệt hại. Tuy vậy, bà con ở đây vẫn
buồn lắm, vì cái bến tắm bên sông của làng đã không
còn nũa. Tôi cho rằng, sự biến mất của bến tắm này
là không thể nào bù đắp được bằng vật chất, dù giá
trị có lớn đến bao nhiêu. Ví như mỗi người không thể
lấy cuộc sống hiện tại để thay thế cho quá khứ của
mình được. Biết làm sao? Việc cắt dòng chảy của sông
để làm ra điện là việc làm có ý nghĩa vì lợi ích quốc
gia. Đó là việc không thể không làm. Khi xem xét hệ quả
phát sinh, chúng ta chỉ chú ý về sự thay đổi môi sinh
ảnh hưởng đến việc sản xuất của bà con ở trong lưu
vực này, mà không ai quan tâm đến khía cạnh tâm linh của
dân tộc có bị tác động gì không. Muốn làm cho mọi người
ai cũng hiểu rõ về tâm hồn, về cội nguồn văn hóa của
một cộng đồng dân tộc thiểu số nào đó để có cách
ứng xử phù hợp, hình như là một đòi hỏi khó có thể
thực hiện được…
Cũng như các dân tộc thiểu số
khác ở Tây Nguyên, người K’ho có thói quen chỉ tắm giặt
ở một bến nước bờ sông hay con suối cố định. Bến
tắm thường được hình thành, một cách tự nhiên, ở
những nơi có không gian rộng rãi, thoáng đãng. Cách nay
hơn ba mươi năm, tôi đã từng có thời gian sống đủ lâu
cùng với bà con các buôn làng K’ho ở đây và dĩ nhiên,
có cả cùng tắm chung một bến nước trên dòng sông La
Ngà. Lúc ấy, bến nước là nơi đông vui nhất của làng.
Khi ra với bến tắm, mọi người sẽ không còn phân biệt
về tuổi tác, giới tính nữa, tất cả đều có chung sự
bình đẳng tuyệt đối. Họ hoàn toàn khỏa thân, trở về
với thiên nhiên, cùng nhau ùa xuống sông, thả lòng, hòa
mình vào giữa làn nước mát lạnh, trong không gian tự nhiên
được trời ban tặng, gột rửa bụi bặm, trút bỏ hết
những ưu tư, phiền muộn, nhọc nhằn của một ngày lao
động mệt nhọc, để tìm kiếm sự sảng khoái và vui thích.
Tại đây, người ta dễ dàng nói cười với nhau hơn. Họ
đùa giỡn, tán tỉnh nhau hay mời hẹn nhau đêm nay cùng
hút rượu cần, thổi kèn bầu, đánh chiêng, đánh trống,
múa hát quanh đống lửa hồng… Bến tắm là nơi giao hòa,
hội tụ, hợp nhất giữa trời, đất, nước và con người.
Theo phong tục, trẻ con K’ho khi sinh ra được vài ngày,
người mẹ quấn khăn địu con ra bến tắm. Chính tay người
mẹ nhúng sinh linh bé nhỏ ấy xuống dòng nước mát lạnh
chảy ra từ rừng núi ông bà; một hành động biểu trưng
của chủ thể - người mẹ, sau khi nuôi giữ sự sống trong
người do thiên nhiên ban tặng qua chín mùa trăng, giờ đến
lúc phải bàn giao đứa con của mình trở về với thiên
nhiên. Chính vì vậy, bến tắm trở thành không gian văn
hóa, không gian tâm linh của người K’ho, là nơi vừa trần
tục, lại vừa thiêng liêng biết bao.
Tôi
hơi dài dòng về cái bến tắm ngày xưa, bởi vì, câu
chuyện có thật mà tôi sẽ kể sau đây,
được khởi đầu và kết thúc cũng chính ngay tại
bến tắm này…
Hơn hai mươi tuổi, tuy không phải
là cô gái đẹp, nhưng K’Hên có nét duyên con gái, thùy
mị, ít nói. Như mọi cô gái khác của buôn làng, K’Hên
không bao giờ mặc áo, bộ ngực trần phơi ra lồ lộ, săn
chắc, khỏe mạnh, như muốn ngầm thông báo cho các chàng
trai buôn làng biết, mình thừa khả năng sinh ra những đứa
con khỏe mạnh. Chỉ tiếc rằng, vào năm K’Hên mười lăm
tuổi, trong một lần đi rừng hái lá bép về nấu canh,
bị trượt chân té từ trên cây xuống đất, đầu đập
vào một tảng đá. Từ đó, tai K’Hên bị nghễnh ngãng,
nói to mới nghe được và một chân bị teo nhỏ lại, khiến
K’Hên phải đi cà nhắc. Nhà K’Hên có năm anh chị em.
Ba má mất sớm. Ba anh trai đã theo về nhà vợ, chị gái
bắt chồng mấy năm nay, đã có cháu. K’Hên và gia đình
chị ở chung nhà. Vì bị tật nguyền như vậy, nên K’Hên
rất khó bắt chồng. Con gái K’ho trên hai mươi tuổi mà
chưa cưới chồng, coi như bị ế.
Hôm
đó, K’Hên gùi những trái bầu khô ra bến tắm. Thường
người ta đi lấy nước vào buổi sáng, khi mặt trời vừa
lên hoặc vào buổi chiều, giờ đi tắm. Nhưng K’Hên
lại đi lấy nước vào đúng giữa trưa. Có
lẽ là định mệnh chăng? Bến tắm vắng ngắt.
K’ Hên lội ra gộp đá hơi xa bờ, chọn dòng chảy sạch
để lấy nước. Chất những trái bầu đầy nước được
nút lại bằng lá chuối vào gùi, xỏ dây đeo vào vai, K’Hên
đứng lên và… không thể tin vào mắt mình nữa. Trên bờ
là một “gã” kliu (tiếng K’ho: “kliu” là cọp) đang
đứng nhìn K’Hên với ánh mắt đăm đắm, trong sáng và
hiền từ. Sau này, kể lại cho nhiều người nghe, K’Hên
nói rằng, mình không có cảm giác sợ hãi, chính vì ánh
mắt ấy của kliu. Im lặng đối diện nhau chừng một phút,
K’Hên la lên : “Kliu, đi đi!” Như tuân thủ mệnh lệnh,
kliu xoay người bỏ đi bằng những bước chân nhẹ nhàng,
uyển chuyển. Gã kliu này có lẽ đã núp đâu đó quanh bến
tắm để quan sát trong nhiều ngày, đến trưa nay mới có
dịp lộ diện. K’Hên giữ trong bụng chuyện vừa xảy
ra, không hề nói cho ai biết, kể cả chị ruột mình. Sáng
hôm sau, K’Hên mang gùi lên rẫy hái rau. Giữa những đám
rẫy trỉa lúa, trồng mì, bà con thường để lại một
số cây bằng lăng to đã được cắt cụt ngọn, rồi trỉa
bầu, mướp ở dưới gốc, cho dây leo lên cây. K’Hên chọn
một cây bằng lăng có nhiều dây mướp lủng lẳng trái,
rồi leo lên. Khi hái mướp xong, tụt xuống tới lưng chừng
cây, K’Hên mới phát hiện một kliu nằm ngay bên dưới
gốc bằng lăng, đang hướng mắt lên nhìn mình. K’Hên
nhận ra đó chính là ánh mắt của ngày hôm qua nơi bến
nước. K’Hên lấy một trái mướp ném xuống trúng vào
người kliu và nói to: “Đi đi, kliu!” Lần này, mệnh lệnh
của K’Hên không được thi hành. Gã vẫn nằm bất động,
chỉ ve vẫy chiếc đuôi. Ném gần hết những trái mướp
già non trên cây mà kliu vẫn không nhúc nhích, K’Hên bắt
đầu thấy hoảng sợ. K’Hên cất tiếng hú dài, một tín
hiệu mà bà con K’ho chỉ dùng khi gặp những cơn nguy cấp.
K’Hên hú đến lần thứ ba, nhiều tiếng hú xa xa đáp
lại. Như biết sẽ có nhiều người sắp tới đây, kliu
bỏ đi, không quên gởi lại K’Hên cái nhìn đăm đắm.
K’Hên chờ đến khi có mấy người tới dưới cây bằng
lăng mới dám tụt xuống gốc. K’Hên nói lại ngắn gọn
cho mọi người nghe; sau đó, về nhà, mới kể đầy đủ
chi tiết cho gia đình và những già làng về toàn bộ sự
việc xảy ra từ ngày hôm qua tới giờ. Nghe xong, nét mặt
những già làng có vẻ trầm trọng lắm. Lão làng K’Tắc,
người có uy tín nhất trong các già làng, nói lên điều
mà sau đó tôi nghe được, làm tôi kinh ngạc và thật là
khó tin. Ông khẳng định, gã kliu kia đã si tình K’Hên.
Ở kiếp trước, K’Hên và kliu này, lúc đó là người,
đã bén duyên nhau, nhưng không thành. Kiếp này, dưới lốt
kliu, gã đi tìm lại người xưa. Ông cho rằng, trong những
ngày tới, nếu có thời cơ, kliu sẽ cõng K’Hên chạy vào
rừng. Già K’Tắc còn nói thêm, chuyện tương tự đã từng
xảy ra trong buôn làng K’ho, được lưu truyền theo lời
kể của các thế hệ già làng. Có những cô gái, vì vậy
mà mất tích, không thấy trở về nữa. Tôi nghe mà rùng
mình, nổi da gà khắp người. Các già làng bàn bạc và
thống nhất với gia đình K’Hên là cần làm ngay bốn việc
để giải quyết tình huống này. Trước hết, phải làm
gấp cái gác lửng áp mái nhà, để cả gia đình K’Hên,
bắt đầu từ tối nay, lên hết trên gác ngủ. Thứ hai,
khi sụp tối, du kích xã sẽ bố trí trong nhà canh cửa trước
và cửa sau, nếu kliu mò về thì nổ súng. Việc thứ ba
là, đem một con heo cột vào gốc cây gần nhà, coi như món
quà của gia đình gởi biếu kliu, để cầu xin kliu đừng
quan tâm đến K’Hên nữa. Việc thứ tư, bằng mọi giá
phải nhanh chóng cưới chồng cho K’Hên, để làm nản lòng
gã kliu si tình kia. Các già làng đều tin chắc rằng, tối
nay, kliu sẽ vào buôn, mục tiêu chính là nhà K’Hên.
Chúng
tôi ở cách nhà K’Hên chừng vài trăm bước
chân. Mọi người khiêng bàn ghế ở lớp học về
chặn cửa thật chắc, vì nhà có hai cô
giáo trẻ, nên cũng có phần sợ kliu ghé qua. Chúng tôi được
huyện đội cấp mấy khẩu AR15 để tự vệ. Thời ấy,
phỉ FULRO còn nhiều, chúng có thể tấn công bất kì lúc
nào vào các buôn làng Tây Nguyên. Tối đó, chúng tôi thao
thức không ngủ được. Đến nửa đêm, đột ngột mấy
loạt súng vang lên ở hướng nhà K’Hên. Vài phút sau, bà
con đốt đuốc sáng rực đi đến nơi phát ra tiếng súng.
Chúng tôi cầm đèn pin, xách súng chạy tới. Một cảnh
tan hoang trong nhà K’Hên. Bao nhiêu ché rượu cần bị bể
tan nát. Hỏi ra, mới biết, vào nửa đêm, gã kliu kia đẩy
cửa sau như muốn vào nhà. Các tay súng canh gác đồng loạt
bóp cò. Nhưng hình như không viên đạn nào trúng vào kliu.
Các chàng du kích mang tâm lí truyền kiếp của dân tộc
mình luôn hãi sợ loài kliu, nên đã bắn chệch mục tiêu,
đạn chỉ trúng vào lu, ché.
Những người K’ho có thói quen, khi vào rừng săn thú
mà gặp cọp, thì phải bỏ chuyến đi săn,
quay trở về hoặc đi sang khu rừng khác. Nó
giống như một quy ước ngầm giữa hai “thợ săn”.
Người và cọp tránh không săn chung trong một khoảnh
rừng. Có lẽ vì vậy mà những người thợ săn, khi săn
được con thú nào cứ để tại chỗ, đánh dấu vị trí,
rồi rẫy vài giọt nước tiểu quanh con thú. Vậy là yên
tâm, không bao giờ cọp đụng tới con thú đã được làm
dấu này. Nhưng ngược lại, những con vật nuôi của người
như heo, bò… lại trở thành đối tượng săn mồi của
cọp. Thường vào buổi chiều, sau giấc ngủ ngày, khoảng
từ ba giờ, cọp rảo quanh buôn, nếu có chú heo nào ra khỏi
buôn, gặp chỗ thuận tiện, cọp ta sẽ bắt làm bữa chiều
ngay. Có khi cọp vừa chộp được heo, định cõng chạy
vào rừng sâu, thì bị người trong buôn phát hiện. Họ
đánh phèng la hoặc nổ sung chỉ thiên để đuổi cọp.
Gặp những lúc như thế, cọp đành buông con mồi rồi bỏ
chạy. Người K’ho theo phong tục xưa nay, không bao giờ
dám ăn thịt con mồi của cọp thả ra, vì sợ cọp sẽ
tìm tới nhà mà đòi lại. Nhờ vậy, anh em giáo viên chúng
tôi được hưởng tất cả những con heo đã lỡ bị cọp
bắt rồi bỏ lại đó.
Người
K’ho theo chế độ mẫu hệ, một vợ một chồng.
Người nam có quyền ra giá đòi sính lễ với
người nữ nào muốn bắt mình về làm chồng, nên cũng
thường kén chọn người nữ mà mình phải chung sống suốt
đời. Về việc kiếm chồng thật gấp cho K’Hên, các già
làng đã cố công hết sức mong cho kịp trong ngày hôm nay,
không biết có kết quả gì không, mặc dù không cần cân
nhắc, tính toán về sinh lễ. K’Hên bị tật nguyền như
vậy, nên việc bắt chồng là không đơn giản, nhất là
đang lúc bị kliu dòm ngó, không khéo người nam dính líu
đến K’Hên có khi phải mang họa vào thân.
Đến
chiều, mặt trời chưa khuất núi, tôi được già làng mời
đến để chứng kiến lễ cưới chồng của K’Hên. Thật
ngạc nhiên, người mà K’Hên cưới làm chồng lại chính
là ông anh rể ở chung nhà với mình. Anh tên K’Ben, là
đảng viên, làm việc ở trạm y tế xã. Anh đứng ra xin
vợ và các già làng cho anh được làm chồng K’Hên. Các
già làng và vợ anh không còn cách nào khác, đành phải
đồng ý.
Tôi
hỏi anh:
- Làm như vậy là vi phạm luật, sao K’Ben dám?
K’Ben
trả lời thản nhiên:
- Cả làng không ai chịu cho nó cưới, tao là
anh rể, phải giúp nó thôi. Tao lấy nó để cứu
nó thoát khỏi kliu mà. Đảng có phạt thì chịu thôi!
Thủ
tục cưới thật đơn giản và nhanh chóng. Lễ
cúng chỉ có hai con gà luộc. Già làng lầm
thầm khấn vái thần linh, ông bà, sau đó tuyên bố
K’Ben là chồng của K’Hên. Việc mời làng ăn mừng
cưới sẽ được tổ chức sau.
Trời
chạng vạng tối, tình cờ, một đơn vị vũ trang tiểu
phỉ FULRO ghé làng. Sau khi nghe câu chuyện kì lạ về K’Hên,
người chỉ huy đơn vị liền phân công các chiến sĩ leo
lên núp trên các cây lớn chung quanh nhà K’Hên, để có
thể hỗ trợ cho du kích gác trong nhà. Đêm đó, khoảng
mười giờ, có một tiếng súng nổ trước, liền sau là
các loạt súng bắn từ trên cây xuống. Chúng tôi ở yên
trong nhà. Sáng dậy, mới rõ việc. Vì chờ hoài không thấy
động tịnh gì, mấy chiến sĩ bắn hú họa vào lùm cây.
Nào ngờ, từ sát vách nhà K’Hên, kliu vụt phóng mình chạy
thật nhanh về hướng bến tắm. Các loạt súng
bắn theo chỉ như vuốt đuôi kliu, chắc chẳng trúng
trật gì.
Mấy
đêm liên tiếp sau đó, mọi người vẫn kiên trì phục
kích, nhưng kliu đã bặt vô âm tín. Tuy vậy, có
những dấu hiệu bất thường, như chó không dám vào rừng,
chim bồ chao đồng thanh kêu nhiều hơn, chứng tỏ kliu vẫn
còn đang lảng vảng quanh đây, nhưng không lộ diện. Có
điều lạ hơn, trong thời gian này, heo nuôi thả rong chạy
ra rừng kiếm ăn, không một con nào bị cọp bắt. Kliu cũng
đã từ chối con heo làm quà của gia đình K’Hên, như một
hành vi của một con người biết tự trọng hay đó là chính
sự khẳng định quyết tâm đeo đuổi K’Hên đến cùng
của kliu. Cả buôn không ai dám ăn thịt con heo này, mà cũng
không ai dám nhận nuôi lại, vì coi đó là phần dành riêng
cho kliu rồi. Đơn vị tiểu phỉ, trước khi rời làng, đã
xin nhận con heo cùng lời cảm ơn của gia đình. K’Hên
nghe theo lời khuyên của các già làng, cũng không vào rừng,
đi rẫy cho đến hết mùa trăng này…
Cuối tháng chạp, các buôn làng
kết thúc mùa thu hoạch, lúa đã đổ đầy kho ngoài rẫy.
Sợi dây mây, sau khi làm lễ cúng Giàng, đã cột chặt cánh
cửa kho lại. Đây là thời gian đẹp nhất trong năm ở
trên núi. Sức sống của tự nhiên như đầy lên, căng ra.
Lá cây rừng đã xanh hết cở, mỡ màng, chuẩn bị cho một
chu kì sinh trưởng mới. Những tổ ong mật đã ắp đầy
mật và phấn hoa, sẵn sàng cho sự xẻ đàn, xuất hiện
những ong chúa mới và những lãnh địa mới. Các loài hoa
ở rừng cũng đang khoe hết sắc. Mai rừng tích lũy nhựa
sống từ đất trời, mưa nắng, đã căng nụ, bắt đầu
một mùa xuân hoa vàng. Trước tiên là những cây mai ở
tầng thấp, mọc ven sông suối bung hoa sớm, rồi dần lên
cao, cuối cùng là những cây mai cổ thụ tít trên đỉnh
núi nở hoa như kết thúc mùa hoa mai trong năm. Mùi hương
của rừng cũng đã thay đổi. Khi còn những cơn mưa, rừng
có mùi ẩm mốc đậm đặc, ngai ngái của lá cây và sinh
vật đang bị phân hủy. Hương rừng mùa xuân thơm thơm
hăng hắc; như là mùi của nhựa cây chảy đầy chật trong
các thớ gỗ ứa ra, gặp không khí khô hanh, tinh dầu thơm
trong nhựa đựơc giải phóng, bay loãng ra làm ngập tràn
cả không gian rừng. Tất cả mọi sinh vật hít thở mùi
hương mùa xuân của rừng sẽ như được tiếp thêm sinh
lực mới, đánh thức những phần mạnh mẽ nhất của bản
năng, như bản năng truyền giống và sinh sản… Các gia
đình người K’ho cũng đã kết thúc mùa rẫy, bắt đầu
thời gian rỗi trong năm. Trong các buôn, những căn nhà sàn
mới được dựng lên, thơm mùi tre còn tươi xanh và tranh
mới cắt về. Người K’ho không có thói quen sửa chữa
nhà như người Kinh. Khi thấy ngôi nhà cũ đã hư hỏng,
họ dựng ngôi nhà mới với sự giúp công của bà con buôn
làng. Đây cũng là thời gian cho trái gái làm quen nhau, thời
điểm của các cô gái bắt chồng và là mùa cưới của
làng buôn.
Bà
con buôn làng cũng dần quên đi chuyện của K’Hên và
kliu xảy ra tháng trước.
Vào một đêm sáng trăng, mọi
người trong buôn tụ tập vui vẻ quanh đống lửa hồng,
uống những ché rượu cần được các gia đình mang đến
để chúc mừng cho K’Hên vừa cưới được chồng và chung
vui cùng buôn làng. Bỗng nhiên có mấy tiếng gào thật lớn
của kliu từ nơi bến tắm vọng đến, nghe vang xa và ão
não đến đau lòng. Các chàng trai đang trong cơn ngà say,
liền đốt đuốc và cùng nhau đi ra bến tắm. Trong ánh
sáng mờ mờ của trăng chiếu qua màn sương đêm, mọi người
đều nhìn thấy kliu từ nơi bến tắm lặng lẽ bơi ra giữa
dòng La Ngà, rồi mất hút…
Ba ngày sau,
già làng nhận được tin báo thấy xác của một
kliu nổi lên dưới sông, ở phía dưới bến tắm chừng
một cây số. Mọi người đi xem và xác nhận đó
chính là kliu đã theo K’Hên về nhà. Ai cũng nói,
do kliu chọn bến tắm làm điểm vượt sông nên bị
chết đuối, vì đây là nơi rộng và sâu nhất của khúc
sông chảy qua lưu vực này. Già làng K’Tắc im lặng, sau
đó nói riêng với tôi: “Kliu này muốn thoát kiếp làm
kliu để sớm được trở lại làm người, có cơ hội gặp
lại K’Hên, người mà nó đã
chọn ở kiếp này, nên đã tự
trầm mình xuống sông. Mong cho nó
sớm siêu thoát, mà chắc gì
kiếp sau làm người được sướng hơn.” Tôi không
tin vào chuyện luân hồi chuyển kiếp, nhưng khi nghe lão
làng K’Tắc nói, tôi cũng có ý cầu cho kliu được như
ý nguyện của mình. Chứng kiến toàn bộ diễn tiến câu
chuyện của K’Hên, thoạt đầu, tôi không thể nào tin
được, vì tính chất thần bí của nó. Nhưng rồi, sau đó,
sự việc lần lượt diễn ra hoàn toàn khớp với dự đoán
của các già làng, như các diễn viên phải diễn tuần tự
đúng theo lớp lang của kịch bản có sẵn, đã làm tiêu
tan sự hồ nghi trong tôi. Chỉ còn một điều không liên
quan gì đến tâm linh, mà cho đến bây giờ, tôi vẫn chưa
lí giải rạch ròi được. Đó là việc K’Ben làm chồng
K’Hên, đánh giá thế nào, là đúng hay sai? Tuy rằng, tôi
vẫn hiểu, hành động đó của K’Ben, nửa này là phạm
luật, nửa kia lại đầy tính nhân văn. Chỉ hơi buồn một
chút, do cưới hai vợ nên K’Ben đã ra khỏi Đảng.
Trong
hơn ba mươi năm qua, hàng ngày, K’Hên vẫn đều đặn
ra bến nước tắm giặt, kể cả ba lần mang những
đứa con mới sinh còn đỏ hỏn nhúng xuống dòng nước
lạnh. Đôi khi, K’Hên cảm thấy mơ hồ như có một đôi
mắt sáng từ trong khu rừng bên kia sông nhìn sang bến tắm
bên này.
Tôi
ngó mông lung qua bờ bên kia sông La Ngà. Có
gì không? Hình như phía ấy đang rực những
chùm hoa màu vàng. Không biết có phải là hoa mai không?
Xuân
đã đầy rồi! -/.
VVM.06.01.2025-NVA.