BÀI THƠ TUYỆT MỆNH
CỦA NGƯỜI CON TRUNG HIẾU
H ồ Huân Nghiệp còn có tên là Thiệu Tiên, sinh năm 1829, ở làng An Định, huyện Bình Dương, tỉnh Gia Định (Nay là thành phố Hồ Chí Minh). Hồ Huân Nghiệp là người nổi tiếng tài thơ văn, được các bậc sĩ phu nể trọng và cảm mến. Khi cha ông qua đời, Hồ Huân Nghiệp làm nhà bên cạnh mộ để chăm lo phần mộ của cha. Không màng đến lợi danh, ông chỉ lo dạy học và chăm sóc mẹ già.
Năm 1862, Pháp đánh chiếm ba tỉnh miền đông Nam Bộ, Hồ Huân Nghiệp đi theo Trương Định khởi nghĩa kháng chiến chống Pháp. Nguyễn Hài (một người em của Nguyễn Thông) hỏi ông: "Theo nghĩa quân Trương Định, chẳng biết có thành công không?". Hồ Huân Nghiệp khẳng khái trả lời: "Kẻ làm việc nghĩa, không kể đến thành bại".
Trương Định cử Hồ Huân Nghiệp giữ chức tri phủ Tân Bình. Thời bấy giờ toàn bộ Gia Định bị Pháp chiếm. Cũng như các người đồng chí hướng khác, Hồ Huân Nghiệp lo công việc của một tri phủ tại cơ sở bí mật trong nhà dân. Ông lo điều động binh lính, lương thực tiếp tế cho nghĩa quân Trương Định. Pháp đã giăng người để dò la tin tức hoạt động của nghĩa quân và của Hồ Huân Nghiệp. Cuối cùng, Pháp bắt được ông. Pháp tra hỏi về người thủ lĩnh, nhưng Hồ Huân Nghiệp cương quyết không khai báo. Pháp đưa ông đi xử chém vào ngày 17/04/1864. Trước lúc bị hành hình, Hồ Huân Nghiệp ung dung sửa lại y phục và đọc bài thơ "Lâm hình thời tác":
Kiến nghĩa ninh cam bất dũng vi
Toàn bằng trung hiếu tác nam nhi
Thử thân sinh tử hà tu luận
Duy luyến cao đường bạch phát thùy.
(Thấy nghĩa lòng đâu dám hững hờ
Làm trai ngay thảo quyết tôn thờ
Thân này sống chết khôn màng nhắc
Thương bấy mẹ già tóc bạc phơ.)
(Bản dịch của Ca Văn Thỉnh và Bảo Định Giang)
Thời bấy giờ, nhiều người chứng kiến cảnh Hồ Huân Nghiệp hiên ngang đón nhận cái chết trước kẻ thù, ai ai cũng rơi nước mắt, thương tiếc một con người trung hiếu. Bài thơ Hồ Huân Nghiệp làm trước lúc lâm chung, lời thơ thật mạnh mẽ, thể hiện tinh thần của đấng trượng phu, tiết nghĩa, không run sợ trước kẻ thù, không thiết đến tính mạng của mình, lòng chỉ trào dâng một niềm thương mẹ già góa bụa, cô đơn trên đời. Hồ Huân Nghiệp là một tấm gương sáng về tinh thần trung hiếu đối với đất nước và gia đình.
