S inh thời Vladimir Maiakovsky luôn luôn ở trung tâm sự chú ý của dư luận xã hội. Lẽ đương nhiên, xung quanh một con người như vậy, thiên hạ cũng thêu dệt thêm rất nhiều lời đồn thổi, những huyền thoại - đặc biệt trong mối quan hệ giữa Maiakovsky với nàng thơ và cũng là người tình của ông - bà Lilya Brik.

     Dưới đây là cuộc trò chuyện với Inna Ghens - vợ của Vladimir Katanhian, con trai riêng của Lilya Brik - người duy nhất đã chứng kiến cuộc đời của Lilya Brik còn sống đến ngày nay.

     - Bà là nhân chứng cuối cùng cuộc đời của Lilya Brik. Chính vì vậy hơn ai khác bà có thể kể cho chúng tôi nghe những sự thật về Lilya Brik, về mối quan hệ giữa Brik và Maiakovsky. Điều gì là bí mật về sức quyến rũ của Lilya Brik và đâu là ranh giới giữa sự thật và những huyền thoại?

     - Trước hết xin cải chính một điều bịa đặt - đó là những chuyện đơm đặt tầm thường về cuộc sống nhập nhằng giữa 3 người: Maiakovsky, Lilya và Osiv Brik. Lilya tổ chức hôn lễ với Osiv vào năm 1912, bà rất yêu chồng và cảm phục trí tuệ của chồng. Cũng cần nói ngay, thoạt đầu, vào năm 1913, nhà thơ trẻ theo chủ nghĩa vị lai Maiakovsky yêu Elsa - em của Lilya. Chỉ hai năm sau, Lilya mới chiếm đoạt trái tim nhà thơ. Đó là một mối tình sét đánh, một tình yêu mà Maiakovsky nâng niu, gìn giữ cho đến tận những ngày cuối cùng của cuộc đời mình. Sau khi tình yêu giữa Maiakovsky và Lilya nảy nở, bản trường ca Những đám mây mặc quần với lời đề tặng "Dành cho em, Lilya" mới ra đời.

     - Dẫu sao thì Lilya Brik cũng không đoạn tuyệt với người chồng cũ của mình. Liệu bà có tán đồng với cách nhìn nhận cho đó là điều hoàn toàn không bình thường?

     - Tất nhiên là thế rồi. Thậm chí những bạn bè tôi, những người thuộc giai tầng trí thức cũng đều lắc đầu khi tôi kể lại câu chuyện trao đổi giữa tôi và Lilya về chủ đề này. Nhưng đừng quên, cả Osiv Brik, Lilya và Maiakovsky đều là những con người đặc biệt. Cả ba trong cách nhìn nhận, trong quan niệm của mình về tình yêu đều có gì đó vượt lên những suy nghĩ bình thường. Đối với cả ba, tình dục chiếm vị trí rất nhỏ trong tình yêu. Theo họ, tình yêu - lớn hơn tất cả - là sự hòa quyện của những tâm hồn có kích cỡ lớn; là sự cảm thông, hoàn toàn hiểu biết lẫn nhau ở mọi vấn đề, nhất là những gì liên quan đến nghệ thuật. Chính vì thế Lilya không chia tay với Osiv, ngay cả sau khi ông ta lấy một người đàn bà khác. Thậm chí, Lilya còn đối xử đầy nghĩa tình với bà vợ nhỏ của chồng. Tuy nhiên, tôi phải khẳng định giữa Lilya và Osiv không còn quan hệ chung đụng như một số người dựng lên.

     - Nhưng Lilya cũng đã có vài mối tình khác ngay sau khi có quan hệ với Maiakovsky. Lilya đã giải thích điều này ra sao?

     - Không còn nghi ngờ gì nữa, Lilya đã yêu Maiakovsky. Bà trở thành nàng thơ trong ông với ý nghĩa chân chính của từ này. Lilya Brik rất cảm phục Maiakovsky và luôn luôn tin rằng Maiakovsky hết sức cần thiết đối với bà. Và dù Maiakovsky có một vẻ ngoài đầy mạnh mẽ, đầy tự tin, Lilya vẫn hiểu rõ rằng ông là người luôn luôn dễ bị tổn thương. Lilya không khi nào làm ông phật lòng; bà thành thật coi ông là một nhà thơ thiên tài; tuy nhiều trường hợp Lilya rất khó xử với ông. Maiakovsky là một người không dễ gần, luôn sôi réo bởi những sự thiêu đốt của những khát vọng nội tâm, và chính ở phương diện này, Lilya trở thành nạn nhân đầu tiên. Hơn ai hết, Lilya biết rõ ý nghĩ tự vấn luôn len lỏi trong đầu ông. Điều đó khiến bà âu lo. Đã 2 lần Lilya cứu nhà thơ đi tới bước cuối cùng ấy. Lilya rất yêu cuộc đời, yêu mến những người đàn ông tính tình rất khác nhau. Nhưng đấy chỉ là thứ tình cảm bè bạn, chứ không phải là tình yêu. Bà cũng không hề ghen tuông với rất nhiều cuộc tình chóng vánh của Maiakovsky. Cơn ghen tuông đầu tiên Lilya bộc lộ ra có lẽ là chỉ khi Maiakovsky viết những bài thơ đề tặng Tachiana Iakovleva. Nhà thơ đã làm quen và phải lòng người đàn bà này tại Paris. Nhiều năm sau khi đã sang sống tại Mỹ, lấy một người rất giàu có, Tachiana Iakovleva thú nhận rằng bà phải chia tay với nhà thơ chính vì không ai thay thế nổi Lilya trong trái tim Maiakovsky, còn bà thì không muốn sắm vai trò của nhân vật số hai.

     - Điều gì có thể giải thích sức quyến rũ đàn ông của Lilya ?

     - Ngay khi còn trẻ Lilya Brik cũng không đẹp. Lilya Brikcó đôi mắt tự phát sáng hiếm ai có nhưng thân hình thì không thuộc dạng khiến người khác phải lưu ý nhiều. Đôi chân của bà khá hấp dẫn lại được che giấu trong lớp váy hoặc trong những chiếc quần bà chọn lựa màu vải hoặc cắt may rất khéo. Lilya Brik là người phụ nữ đầu tiên vận quần ở Matxcơva. Nói chung, bà rất có "gu" trong ăn vận. Nhưng sức cuốn hút ma quái của Lilya Brik đối với đấng mày râu chủ yếu là ở chỗ bà là người tiếp chuyện một cách tuyệt vời. Khi trò chuyện với đàn ông, Lilya Brik hầu như hòa nhập với những gì mà người đối diện quan tâm, cảm thông và chia sẻ với những vui buồn và âu lo của họ và kỳ lạ hơn, không ai trong đám đàn ông ấy lọt ra khỏi sức thôi miên của bà.

     Ngoài tất cả nhữg điều như thế, Lilya Brik là người rất có văn hóa. Bà có thể trò chuyện với mọi người nhiều đề tài khác nhau. Lilya Brik ăn vận rất trang nhã nhưng cũng rất bắt mắt. Không ai bắt gặp bà dù chỉ một lần để tóc rối hoặc vận quần áo nhầu nhĩ. Tôi đã sống với Lilya Brik 15 năm kể từ khi tôi kết hôn với con trai bà nhưng tôi luôn ngạc nhiên vì cung cách bà chăm sóc tỉ mỉ bản thân mình; sau đó là cung cách bà đối xử với những người xung quanh cùng bạn hữu. Tôi càng ngạc nhiên hơn vì người chồng cuối cùng của Lilya Brik - tức bố chồng tôi - đã sống với bà hơn 40 năm và quả là đã yêu thương, sùng bái Lilya Brik cho đến những giờ phút cuối cùng của đời mình. Chồng tôi cũng rất yêu thương mẹ, một tình yêu hòa trộn niềm kính trọng và phục nể tài năng cùng cách xử thế của Lilya.

     - Qua những gì được biết, Lilya Brik hiển nhiên là một người đàn bà rất có ý chí, nghị lực. Chúng ta đều biết Lilya Brik đã quyết định rời bỏ cuộc đời này khi những đau khổ vì tuổi tác và bệnh tật lớn hơn hẳn niềm vui...

     - Vào tháng 5/1978, ở tuổi 86, Lilya Brik bị ngã và gãy xương đùi. Bà hiểu rõ rằng vào tuổi ấy từ nay bà không thể tự đứng dậy được nữa. Lựa lúc bố chồng tôi vắng nhà, bà đã nuốt mấy viên thuốc ngủ liều mạnh và cầm bút viết chúc thư, nhưng những dòng chữ bị ngưng giữa chừng: "Không có ai có tội vì cái chết của tôi. Anh Vasik, em cám ơn anh nhiều. Hãy tha thứ cho em! Và bạn bè hãy tha thứ cho tôi..."

     Toàn bộ con người Lilya Brik dường như nằm trong dòng chữ dở dang này. Bà cố dồn sức để nói những lời nồng ấm, dịu dàng nhất đối với chồng và xin lỗi mọi người...

     - Bà là người được chứng kiến tấm lòng hào hiệp, nhân hậu của Lilya. Bà có thể kể lại vài ví dụ?

     - Lilya Brik không đơn thuần chỉ là một người tốt bụng. Trong cuộc đời mình bà đã làm được biết bao điều phúc đức. Nhận được nhuận bút những lần tái bản tác phẩm của Maiakovsky, Lilya Brik không bao giờ tiêu dùng cho riêng mình mà toàn đem giúp đỡ bạn bè gặp hoàn cảnh nghèo túng hoặc đang gặp tai họa. Thật cảm động khi nhớ tới những dòng di chúc nhà thơ để lại trước khi ông tự vẫn. Ông viết như thế này: "Lilya hãy mãi yêu anh nhé. Đồng chí chính phủ ơi, gia đình tôi - đó là Lilya, mẹ tôi, các em gái của tôi... Nếu đồng chí tạo cho họ được một cuộc sống tạm đủ ăn đủ mặc, tôi xin cám ơn. Mong mọi người ở cõi đời này hạnh phúc. Maiakovsky. Ngày 12/4/1930".

     Không thể kể hết ra đây sự cứu giúp, trợ lực của Lilya Brik đối với bạn hữu xa gần cùng giới văn học nghệ thuật. Ví như đối với đạo diễn phim Paradjanov khi ông này bị xử oan. Hoặc những năm sau chiến tranh, vợ chồng Elsa Triole và nhà thơ Pháp Luis Aragon đúng là bị đói giữa thành phố Paris hoang tàn, bằng mọi cách Lilya Brik đã cứu trợ cho em gái và em rể. Lilya Brik cũng đã cổ súy cho tài năng của nữ nghệ sĩ ballet trác việt Maia Plisetskaia và chồng bà là nhạc sĩ Rodion Sedrin ngay ở chặng đầu con đường công danh của họ. Qua đám bạn bè, người quen đông đúc của mình ở các nước phương Tây, Lilya Brik đã giới thiệu các tác phẩm thơ của nhà thơ Xô viết sau này rất nổi tiếng là Andrei Vodnhesensky.

     - Bà vừa nhắc đến Elsa Triole, quan hệ giữa hai con người này ra sao?

     - Hai chị em rất yêu quý nhau, nhưng mối quan hệ ấy quả là rất phức tạp. Elsa không thể nào quên nổi Maiakovsky từng có tình yêu mãnh liệt đối với mình rồi bỗng quay ngoắt sang Lilya. Lilya Brik được đàn ông rất thiện cảm, lại chiếm được tình yêu của một trong những nhà thơ tài năng nhất của thế kỷ 20 - điều này dấy lên trong Elsa mối ghen tỵ.-./.

TÔ HOÀNG

chuyển dịch

VVM.22.3.2024.