HỘI MỪNG XUÂN

Đánh vật

Trong các môn du hí của ta, có rất nhiều môn nặng tinh thần thượng võ, trong số đó ta phải kể môn đánh vật. Vật là một môn du hí, nhưng cũng lại là một môn võ tự vệ mà các tay đô vật luyện tập để trong những trường hợp cần dùng đến thì đem ra ứng dụng.
Đây là một môn du hí mà chúng ta dùng để giải trí trong thời bình, nhưng được ứng dụng trong thời loạn. Trước đây hầu hết các thanh niên đồng quê đều có tập sơ qua một vài miếng vật. Có nhiều làng có những đô vật có tiếng như Chung Màu, Yên Xá tỉnh Bắc Ninh, Vị Thanh, Lầm, Dịch Đồng… tỉnh Vĩnh Yên, Mai Động tỉnh Hà Đông…
Đã đành rằng khi vật phải dùng sức, nhưng sức khỏe không đủ, cần biết nhiều miếng để ngáng, để đội và để quật ngã đối phương. Lệ vật muốn thắng phải vật đối phương cho ngả ngửa trắng bụng ra, hoặc đội bổng được đối phương lên.
Các đô vật khi dự vật chỉ đóng một chiếc khố.
Vật là một môn rất được hoan nghênh tại các hội quê.
Trước khi dự vật, hai đối thủ phải làm lễ thần linh. Bãi vật thường ở trước đình hoặc đền. Khi làm lễ, các đô vật đứng nguyên ở bãi vật với chiếc khố, vái vọng vào đình hoặc đền.

Lên đài.

Hai đối thủ sắp giao đấu cũng phải làm lễ, rồi cùng lên đài, múa tay co chân, lượn quanh sàn vật để rình miếng nhau. Trong lúc lên đài họ lừa nhau, và sau một hồi rình nhau, họ xông vào ôm lấy nhau, cố vật cho được nhau ngã xuống hoặc đội được nhau lên.

Lúc vật.

Trong lúc đôi bên vật nhau, các cụ ngồi mé trên đình đánh trống cái, còn tuần đinh cầm trống bưng đánh sát ngay bên tai các đô vật, nửa như thúc giục, nửa như khuyến khích. Lại có một anh tuần đinh cầm ngọn cờ, phất lên phất xuống một khi kết liễu một trận vật.
Người cầm cờ cũng múa cờ để gạt các khán giả khi họ đứng sát quá vào sàn vật.

Vật giải.

Các hội Xuân có tổ chức vật đều có treo giải, thường có ba giải chính, ngoài ra có những giải hàng tặng cho các đô vật trước khi có lệnh phá các giải chính. Khi vật các giải chính, có các cụ trong làng chủ tọa và chứng kiến.
Mỗi khi có một cuộc phá giải chính xong, dân làng thường đốt pháo, một bánh pháo toàn hồng để mừng đấu sĩ chiến thắng.
Lúc vật, nếu lực sĩ nào bị lỡ miếng, liền nằm bò sát mặt đất mặc cho đối phương vần, đối phương không bốc được đấu sĩ vật ngửa ra thì không thắng, và võ sĩ nằm bò này nhỏm dậy khi đối thủ hở cơ.
Người dự xem vật nhiều khi hồi hộp như chính mình là đấu sĩ, và các tay đô vật, trước trăm nghìn con mắt nhất là những con mắt của giai nhân ai cũng cố công cố sức để thắng đối phương.
Các giải vật dân làng treo ra thường có người tới giữ giải. Người giữ giải phải giữ luôn trong thời gian làng ấn định, thường là thời gian của hội làng, ba ngày ở hội làng Mai Đông, nơi có đền thờ bà Lê Chân, nữ tướng của Hai Bà Trưng.
Trong suốt thời gian giữ giải, nếu không bị vật thua, người giữ giải được lĩnh giải. Người nào vật ngã người giữ giải sẽ thay thế người đó để giữ giải cho đến hết hôm tan hội.
Theo tục lệ, muốn được các giải chính, thì:

         - Giải nhất trong sáu ngoài năm.
         - Giải nhì trong năm ngoài bốn.
         - Giải ba trong bốn ngoài ba.

     Nghĩa là ở giải nhất, người giữ giải phải thắng luôn sáu keo, còn người phá giải chỉ cần thắng năm keo; ở giải nhì người giữ giải phải luôn năm keo, còn người phá giải phải thắng luôn bốn keo; và ở giải ba, người giữ giải phải thắng luôn bốn keo và người phá giải phải thắng luôn ba keo.

Những cuộc giật các giải chính bao giờ cũng sôi nổi, gay gắt, các đô vật lừa nhau từng miếng, người xem, ở ngoài, cũng thấy thú vị. Thi sĩ Bàng Bá Lân trong bài thơ Vô địch đã tả về đánh vật rất linh động.

Thú đánh vật ngày nay không thấy ở miền Nam, nhưng ở miền Bắc, cho đến hồi tiền Genève, các làng có nghề vật, dân chúng vẫn cùng nhau luyện tập môn du hí này. Hiện nay, ở miền Nam thay vì đánh vật, có xuất hiện những môn võ mới.

Bơi thuyền.

Ngược dòng lịch sử, chúng ta thấy dân tộc Việt Nam đã bao phen đụng chạm với ngoại tộc, và trong những cuộc đụng chạm binh đao, chúng ta có trận được trận thua, nhưng cái được sau cùng bao giờ cũng vẫn là của chúng ta. Giao phong với địch, chúng ta có đánh bộ, có đánh thủy, và ở thủy cũng như ở bộ, chúng ta đã ghi được những chiến công oanh liệt, đã khiến cho giặc dù mạnh cũng đã nhiều phen thất đảm.

Không nói tới những trận nhỏ như trận Hàm Tử, trận chương Dương, trận quân chúa Nguyễn đánh chiến thuyền Hòa Lan, chúng ta chỉ nhớ mấy trận thủy chiến oanh liệt nhất của ta là hai trận Bạch Đằng; trận thứ nhất của Ngô Quyền đánh quân Nam Hán, giết thái tử Hoằng Thao, trận thứ hai của Hưng Đạo Vương diệt quân Nguyên, phá tan lực lượng của thái tử Thoát Hoan.
Tổ tiên của chúng ta đã giỏi về thủy chiến, tất nhiên con cháu phải tập tành để biết sử dụng chiến thuyền khi hữu sự. Do đó có tục thi thuyền tại các hội Xuân ở những làng ven sông nước.

Thi thuyền có nhiều lối, có nơi thi thuyền nhỏ, có nơi thuyền lớn; thi thuyền nhỏ dùng một hai bơi chèo; thi thuyền lớn dùng nhiều bơi chèo. Lề lối bơi thuyền cũng tùy nơi, nhưng điểm chính vẫn là bơi làm sao cho đều tay để thuyền đi nhanh và tới đích trước.
Trong những cuộc thi thuyền lớn, mỗi chiếc thuyền thường có một đôi tay bơi, mỗi người một chiếc bơi chèo, có người đứng đầu thuyền đánh trống cầm nhịp và có người đứng đuôi chuyên giữ lái cho thuyền đi.
Có nơi thay vì dùng bơi chèo, mỗi người đều bơi bằng một chiếc đĩa.

Ngày nay hàng năm vào ngày hội đền Ba Vua, ba an hem vua Tây Sơn, ở làng Kiến Mỹ, quận Bình Khê, tỉnh Bình Định, mồng 5 tháng giêng thường có tổ chức thi bơi thuyền.
Và ở nhiều nơi khác, gần sông, gần biển, dân chúng cũng thường tổ chức những cuộc thi bơi ghe, bơi chải.

Thả chim thi.

Chim bồ câu là một loại chim rất khôn và rất nhớ chuồng, dù mang nó đi đâu xa, thả chúng, chúng cũng định được hướng để tìm về chuồng cũ. Người xưa thường dùng chim bồ câu để đưa thư trong những trường hợp đi xa muốn gửi tin về nhà.
Tục chơi chim bồ câu thi của ta xưa căn cứ vào tính nhớ chuồng của loài chim, và ở các hội Xuân vẫn có tục thả chim thi.
Mỗi đàn chim bay thi chỉ được phép có mười con, không hơn, không kém.
Trong những hội có thi chim, các tay chơi chim mang đàn chim của mình tới dự.
Nuôi chim thi rất công phu, không nên để nó ăn béo quá, mà phải cho nó ăn chắc để có sức bay cao. Chim thi phải bay thật cao, và phải bay gọn mới được giải. Thường có ba giải cho ba đàn chim bay cao nhất.
Mỗi hội có thả chim thi, thường có tới năm bảy chục đàn chim tới dự. Ban tổ chức bốc cho mỗi đàn chim một số rồi lần lượt các đàn chim được thả bay lên.

Trong lúc những đàn chim được mở lồng để bay ra, người chủ đàn chim khe khẽ nâng lồng để đàn chim vụt bay lên, thì ban tổ chức cuộc thi cho thúc trống cửu liên để những đàn chim nghe tiếng trống phải vội vã bay tuốt lên cao.
Những người xung trong ban hội đồng định giải cùng là những người nuôi chim, biết chơi chim, biết thả chim và hiểu chim.
Họ ngồi chung quanh một chiếc bàn, thường là bàn tròn, trên có để một mâm thau đựng nước để cùng nhìn bóng những đàn chim đang bay ở trên trời, trong đó. Họ nhớ rất tài tình, và đàn chim nào số nào, không bao giờ họ lầm, do đó không bao giờ có sự khiếu nại của các chủ đàn chim.

Muốn được giải, đàn chim phải bay cao và phải bay tròn đàn. Người ta gọi đó là đàn chim văn thượng. Có những đàn chim liên tam trúng, ba ngày dự giải ăn cả ba.

Có nhiều đàn chim vừa được thả ra là bay vọt lên cao, nhưng lên đến trên cao, một con bật ra đằng sau không theo kịp đàn. Nếu con chim này không cách xa đàn mấy, đàn chim ấy gọi là trung chính, thượng tiểu tùy. Nếu con chim cách xa đàn nhiều, đàn chim gọi là thượng đại tùy.

Có đàn chim lên thật cao, bay tròn trông nhỏ như chiếc đĩa thành trúc mới định hướng bay về chuồng. Đàn chim bay cao đến không nhìn thấy đuôi, gọi là tít đuôi. Chim bay trước gọi là tiên hành.

Khi đàn chim bay còn đang thấp đã tìm hướng về chuồng gọi là trung khứ. Đàn chim bay thưa gọi là sơ, đàn chim bay dài gọi là tràng.
Nuôi chim thi là cả một nghệ thuật. Chủ đàn chim thường có con mắt kén chim rất tinh. Bên ngoài lông cánh là cào, bên trong là bị. Cào nhọn thì chim bay cao, bị to thì đàn đen.
Mình con chim có điểm những lấm tấm đen gọi là rợi, có lông trắng ở phao câu gọi là bạc phao.
     Hội thả chim thi xưa rất vui.

Với tục thả chim, tôi xin chấm dứt những trò bách hí của các hội Xuân, mặc dầu như trên đã nói, những trò vui này rất nhiều, và ở mỗi hội Xuân lại có những trò vui khác nhau dưới hàng trăm hình thức.

* theo nguyên bản do bà Tường Uyển, ái nữ cố tác giả, đã chuyển từ Gò Vấp SàiGon