JULES MASSENET
N hà soạn nhạc Pháp Jules Émile Frédéric Massenet chào đời ngày 12 tháng 5 năm 1842 ở làng Montaud, ngày nay thuộc ngoại ô thành phố Sain-Étienne thuộc tỉnh Loire. Ông là con út trong một gia đình có 11 người con. Năm 11 tuổi (1853) Massenet thi đỗ Nhạc viện Paris (Conservatoire de Paris) và tốt nghiệp năm 1863 với Giải thưởng thành Rom (Prix de Rome) . Ông cũng gặp gỡ nhà soạn nhạc Franz Liszt và được Liszt giới thiệu với một phụ nữ trẻ người Pháp đang muốn học piano, Louise-Constance de Gressy có biệt danh Ninon - tình yêu ngay từ cái nhìn đầu tiên của Massenet.
Năm 1859 Jules Massenet nhận được giải thưởng đầu tiên về piano. Để kiếm sống, Massenet chơi piano trong các quán cà phê, chơi trống định âm ở nhà hát nhạc kịch, nơi ông có thể quan sát sân khấu, thu nhận gu thẩm mĩ. Tháng 11/1861 ông vào học lớp sáng tác của Amboise Thomas và vài tháng sau đó ông dự thi giải thưởng Roma lần thứ nhất với cantata Louise de Mézìeres được giải hai về đối âm và phức điệu. Năm 1863 ông lại dự thi giải thưởng Roma với cantata David Rizzio và giành được giải thưởng lớn với sự hậu thuẫn của Hector Berlioz.
Trong thời gian ở Italia, Massenet đã tới thăm Naples, Pompe, Capri. Ngày 17/12/1865 ông rời biệt thự Medici và quay lại Paris. Ngày 24/2/1866, tổ khúc giao hưởng Pompeia mà Massenet viết ở Ý được ra mắt công chúng. Mùa xuân năm ấy, ông sáng tác vở opera một hồi La Grand-Tante. Năm sau tác phẩm được nhà hát Opéra Comique trình diễn. Massenet viết tập liên khúc đầu tiên, Poème d’Avril (Bài thơ tháng tư) op. 14 dựa trên thơ của Armand Silvestre. Tháng 7/1866, Le Retour d’une caravanne và Noce flamande, hai bản thơ giao hưởng mà ông viết ở Paris hồi mùa xuân được công diễn ở Italia. Massenet kết hôn với Ninon vào tháng 8 ở Avon, gần Fontainebleau.
Buổi công diễn lần đầu tổ khúc đầu tiên cho dàn nhạc của Massenet diễn ra vào ngày 24/3/1867 tại buổi hòa nhạc đại chúng của Jules Pasdeloup. Tháng 8 năm đó, ông tham gia cuộc thi sáng tác opera chính thức (opera, comic opera và cantata) và giành được vị trí thứ hai sau Eugène Diaz với vở opera La Coupe du Roi de Thulé, đồng thời cantata Paix et Liberté (Hòa bình và Tự do) của ông cũng được trình diễn tại Nhà hát Opéra Comique trong khuôn khổ chương trình lễ hội hoàng gia.
Năm 1869 Massenet lên kế hoạch cho một số vở opera tiếp theo. Nghỉ ngơi ở Fontainebleau từ tháng 5 đến tháng 7 năm 1870, Massenet đã hoàn thành opera ba hồi Méduse. Khi Paris bị quân Phổ vây hãm (từ tháng 7/1870 đến tháng 1/1871) trong cuộc chiến tranh Pháp - Phổ, Massenet đã gia nhập quân đội cùng với Bizet và các nhạc sĩ Pháp khác. Năm 1871, cùng với Saint-Sans, Massenet đã tham gia thành lập Socíeté Nationale de Musique (Hội Âm nhạc Quốc gia) với mục đích khôi phục sự quan tâm tới khí nhạc và giao hưởng Pháp, công diễn lần đầu tổ khúc Scènes Hongroises và sáng tác oratorio Marie-Madeleine dựa trên libretto của Louis Gallet.
Ngày 27/4/1877 opera Le Roi de Lahore (Vua Lahore) được công diễn lần đầu tại Nhà hát Opéra Paris và thu được thắng lợi rực rỡ. Massenet được các nhà phê bình xem là nhân vật hàng đầu của âm nhạc Pháp. Opera Vua Lahore với một cảnh được thêm vào đã ra mắt công chúng Ý - quê hương của opera- ngày 13/2/1878 tại Teatro Regio ở Turin . Le Roi de Lahore tiếp tục đem lại danh tiếng cho Massenet khi được công diễn tại Budapest, Milan, London, Munich, Buenos Aires, Rio de Janeiro, Prague, Barcelona… Ngày 1/10/1878 Massenet được bổ nhiệm làm giáo sư dạy sáng tác ở Nhạc viện Paris. Tại đây ông đã đào tạo những học trò nổi tiếng như Gustave Charpentier, Reynaldo Hahn và Charles Koechlin… Tháng 11 cùng năm ông được bầu vào Viện Hàn lâm nghệ thuật.
Massenet sáng tác nhiều loại hình âm nhạc và rất đều tay, trong đó thành công nhất là Manon Lescaut, Nỗi đau của chàng Werther.
Manon Lescaut là opéra comique 5 hồi với libretto của Henri Meilhac và Philippe Gille, dựa trên tiểu thuyết L’histoire du chevalier des Grieux et de Manon Lescaut (Câu chuyện về hiệp sĩ des Grieux và nàng Manon Lescaut) của Abbé Prévost, được công diễn lần đầu tại nhà hát Opéra Comique ở Paris vào ngày 19/1/1884. Manon Lescaut cho ta thấy búc tranh phong hóa thời hiệp sĩ Des Grieux và cô gái Manon Lescaut. Des Grieux vừa tốt nghiệp Triết học ở Amiens, gặp Manon Lescaut ở lữ quán, ngụp lặn trong trường đời chỉ vì theo đuổi cô gái giang hồ. Vở opera này gây xôn xao dư luận (chỉ đứng sau Carmen của Bizet và vở Faust của Gounod), báo hiệu sự xuất hiện dòng tiểu thuyết tình cảm vào nửa sau thế kỷ 18 ở Pháp-Đức.
Opera 4 hồi Nỗi đau của chàng Werther dựa trên tiểu thuyết tình cảm cùng tên của Johann Wolfgang von Goethe. Nhà hát Hoàng gia Viên (nước Áo) sau thành công của vở Manon đã đề nghị được dàn dựng tiếp Werther của Massenet. Ngày 16/2/1892 Werther đã được công diễn tại đây bằng tiếng Đức. Một năm sau, vào ngày 16/1/1893 Werther được công diễn lần đầu tại Nhà hát Opéra Comique, rồi được diễn ở Chicago, New York, London, New Orleans và Milan. Nỗi đau của chàng Werther kể về chuyện tình tay ba giữa chàng Werther, Albert và nàng Lotte xinh đẹp. Đẹp đôi là cặp tình nhân trẻ Werther-Lotte, nhưng xứng đôi là cặp Albert-Lotte, vì chỉ Albert mới đảm bảo cho Lotto một cuộc sống hạnh phúc, đầy đủ. Tuyệt vọng trong tình trường, chàng trai nghèo Werther tìm đến cái chết bằng tự sát. Tiểu thuyết Nỗi đau của chàng Werther của Goethe được dịch ra hầu hết các thứ tiếng, gây ra phong trào sống, tự sát như Werther (xin xem tiểu thuyết tình cảm Tố Tâm của Hoàng Ngọc Phách)
CÁI ĐỌNG LẠI CỦA NHẠC MASSENET
Bên cạnh opéra, Massenet cũng sáng tác nhiều tổ khúc hòa nhạc, âm nhạc cho ballet, oratorio, cantata và khoảng 280 mélodie. Massenet thống trị sân khấu nhạc kịch Pháp trong hơn ba mươi năm. Thành công quá lớn của những vở opera Manon Lescaut, Nỗi đau của chàng Werther khiến công chúng quên lãng những tác phẩm quan trọng khác như Don Quichotte của ông. Ngày nay, nhiều tác phẩm của Massenet được biểu diễn thường xuyên trên các sân khấu nhạc kịch lớn nước Pháp.
Jules Massenet là một trong những đại diện quan trọng nhất của tinh thần Pháp trong nghệ thuật âm nhạc thế kỷ 19 bằng đặc tính tinh tế, sắc sảo, hấp dẫn và duyên dáng với giai điệu dường như thường bắt nguồn từ thơ trữ tình, cho phép ông tạo ra những tác phẩm có hiệu quả kịch tính cao. Vì vậy khi đề cập đến opera Pháp gần như không thể không nhắc đến Jules Massenet. Ảnh hưởng của Massenet được giới phê bình âm nhạc nói bằng câu: “Mỗi nhạc sĩ Pháp đều có chút ít Massenet trong tim, cũng như mỗi nhạc sĩ Italia đều giữ chút ít Verdi hay Puccini” .
