ĐỌC BÀI THƠ "SƠN TINH THỦY TINH"
CỦA NHÀ THƠ NGUYỄN NHƯỢC PHÁP

N hân dịp lễ Quốc Tổ các vua Hùng, được nghỉ mấy ngày ở nhà thư giãn tôi sực nhớ đến bài thơ "Sơn Tinh Thủy Tinh" của nhà thơ yểu mệnh Nguyễn Nhược Pháp (ông qua đời khi tuổi vừa mới hai mươi bốn xuân xanh).

Bắt đầu làm thơ từ năm 1932 tức là mới 18 tuổi, chỉ sáu năm sau ông qua đời. Thời gian làm nhà thơ của ông thật quá ngắn ngủi, và chỉ xuất bản được tập thơ Ngày xưa vào năm 1935. Theo Thi nhân Việt Nam "thơ ông in ra rất ít mà được người ta mến rất nhiều". Quả đúng như vậy, thơ ông rất giản dị, dí dỏm không đài các huê mỹ như nhiều người làm thơ khác. Thơ ông đọc lên phải mỉm cười thích thú, giống như ngày xưa ở Tây Ban Nha nếu thấy một người đang đọc một quyển sách mà mỉm cười khoái trá thì y như rằng quyển sách đó là Don Quichotte. Nụ cười trong thơ Nguyễn Nhược Pháp thanh cao và trang nhã vô cùng. Chính cái duyên dáng trong thơ ông đã làm cho rất nhiều người yêu thích. Chắc bà con yêu nhạc còn nhớ có một dạo một nhạc sĩ đã phổ nhạc bài Chùa Hương, nhưng vì nhạc sĩ này lúc bấy giờ chưa được nổi tiếng nên sợ công chúng không đón nhận đứa con tinh thần của mình nên khi ghi tên tác giả đã núp bóng sau tên một tên tuổi lớn trong ngành nghiên cứu âm nhạc dân tộc Việt Nam. Thế là bài hát được nhanh chóng được phổ biến trong dân chúng đồng thời biến thành một xì căng đan là đã mạo nhận một tên tuổi đã nổi tiếng.

Thật ra bài hát "Em đi chùa Hương" chỉ phổ vài khổ thơ trong khi cả bài thơ gồm 33 khổ, cho nên bài hát chẳng nêu lên được nội dung đặc sắc của bài thơ. Xin nói thêm, đặc biệt cuối bài thơ Chùa Hương còn có một câu chú thích của tác giả "Thiên ký sự đến đây là hết. Tôi tin rồi hai người lấy nhau, vì không lấy nhau thì cô bé còn viết nhiều. Lấy nhau rồi là hết chuyện". Câu này đã làm cho bài thơ thêm phần duyên dáng và hóm hỉnh.

Đó là chuyện Chùa Hương. Rất nhiều người đã viết và cũng có rất nhiều người đã ca ngợi. Trong khuôn khổ bài viết này tôi xin được đề cập đến bài thơ nói về thời đại vua Hùng Vương thứ 18, một trong những vua Hùng mà cách đây không lâu toàn dân ta đã cử hành lễ giỗ Quốc Tổ.

Trước hết, đọc qua bài thơ Sơn Tinh Thủy Tinh của Nguyễn Nhược Pháp người ta thấy lối thơ bảy chữ này là của riêng ông. Toàn bài thơ gồm 124 câu nếu chia thành từng khổ 4 câu sẽ được 31 khổ. Tại mỗi khổ 4 câu, ta thấy câu 1 vần với câu 3 và luôn luôn là vần trắc, còn câu 2 có cùng vần bằng với câu 4. Trong từng câu 7 chữ không thấy theo một qui luật nào cả mà là những câu phát biểu rất tự nhiên nhưng không mất chất thơ. Xin đọc một đọan 8 câu đầu nói qua về triều đại vua Hùng Vương thức 18 và mô tả nhan sắc của Mỵ Nương:

Ngày xưa, khi rừng mây u ám
Sông núi còn vang um tiếng thần,
Con vua Hùng Vương thứ mười tám,
Mỵ Nương xinh như tiên trên trần...
Tóc xanh viền má hây hây đỏ,
Miệng nàng bé thắm như san hô,
Tay ngà trắng nõn, hai chân nhỏ:
Mê nàng, bao nhiêu người làm thơ

Qua đoạn thơ trên, nhà thơ đã mô tả nàng Mỵ Nương đẹp thật và dễ thương vô cùng. Vẻ đẹp của cô làm cho bao nhiêu tao nhân mặc khách phải ngẩn ngơ ngưỡng mộ đến nỗi họ phải... làm thơ. Đúng, chỉ có làm thơ mới nói lên hết nỗi nhớ nhung, tương tư đến người đẹp.

Theo tâm lý chung, cha mẹ nào cũng có niềm kiêu hãnh khi được trời ban cho đứa con xinh đẹp. Ông vua Hùng Vương cũng không thoát khỏi cái tâm lý đó:

Hùng Vương thường nhìn con yêu quá,
Chắp tay ngẩng lên trời tạ ân;
Rồi cười bảo xứng ngôi phò mã,
Trừ có ai ngang vì thần nhân.
Hay đâu thần tiên đi lấy vợ!
Sơn Tinh, Thuỷ Tinh lòng tơ vương,
Không quản rừng cao, sông cách trở,
Cùng đến Phong Châu xin Mỵ Nương.

Niềm kiêu hãnh lên đến cao trào. Đã là con vua mà xinh đẹp như thế này, làm gì có người "phàm" nào xứng đáng được làm đấng phu quân. Ước gì được nấy, Hùng Vương muốn có rể ở cấp bậc thần tiên thì có liền. Hai chàng trẻ tuổi đẹp trai không biết từ đâu "trên trời rớt xuống", Sơn Tinh, Thủy Tinh lặn lội đến Phong Châu xin cưới nàng làm vợ.

Sơn Tinh có một mắt ở trán,
Thuỷ Tinh râu ria quăn xanh rì.
Một thần phi bạch hổ trên cạn,
Một thần cưỡi lưng rồng uy nghi.
Hai thần bên cửa thành thi lễ,
Hùng Vương âu yếm nhìn con yêu.
Nhưng có một nàng mà hai rể,
Vua cho rằng thế cũng hơi nhiều!

Từ trên thành trì cao nghệu, Hùng Vương ngắm nhìn dung nhan hai chàng sĩ tử đang nộp đơn xin làm rể đông sàng. Hùng Vương hài lòng với phong cách thần tiên của hai chàng rể, nhưng đột nhiên vuốt râu suy nghĩ, làm sao thỏa mãn cả hai người khi ông chỉ có một nàng con gái. Ở đây chúng ta thấy Sơn Tinh có một mắt ở giữa trán giống như Nhị Lang Thần Dương Tiễn, người từng giúp Khương tử Nha phò Chu diệt Trụ. Chỉ khác là Dương Tiễn có Hạo Thiên Khuyển giúp sức còn Sơn Tinh thì cưỡi cọp.

Thuỷ Tinh khoe thần có phép lạ,
Dứt lời, tay hất chòm râu xanh,
Bắt quyết hò mây to nước cả,
Dậm chân rung khắp làng gần quanh.
Ào ào mưa đổ xuống như thác,
Cây xiêu, cầu gẫy, nước hò reo,
Lăn, cuốn, gầm, lay, tung sóng bạc,
Bò, lợn, và cột nhà trôi theo.
Mỵ Nương ôm Hùng Vương kinh hãi.
Sơn Tinh cười, xin nàng đừng lo,
Vung tay niệm chú: Núi từng dải,
Nhà lớn, đồi con lổm ngổm bò
Chạy mưa. Vua tùy con kén chọn.
Mỵ Nương khép nép như cành hoa:
"Con đây phận đào tơ bé mọn,
Nhân duyên cúi để quyền mẹ cha!"

Thế là không hẹn mà tự nhiên lại có một cuộc tỉ thí công phu võ thuật để so sánh tài năng. Một người sử dụng "thủy công", một người sử dụng ..."sơn công". Phép thuật siêu phàm hai bên tỉ thí trời long đất lở làm cho Mỵ Nương phải một phen khiếp vía. Hùng Vương cho con gái trọn quyền chọn lựa. Thật không ngờ, ở thời buổi hoang sơ đó đã có tục lệ "áo mặc sao qua khỏi đầu" hay "cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy", khác với bây giờ vừa có áo thun (mặc qua khỏi đầu) và "con cái đặt đâu cha mẹ ngồi đấy". Ở đọan này Nguyễn Nhược Pháp cho thấy Sơn Tinh giống như một hiệp sĩ sẵn sàng ra tay cứu nhân độ thế, che chở người đẹp, một Zorro của thời đại hoang sơ, "khi rừng mây u ám".

Vua nghĩ lâu hơn bàn việc nước,
Rồi bảo mai lửa hồng nhuốm sương,
Lễ vật thần nào mang đến trước,
Vui lòng vua gả nàng Mỵ Nương.
Bình minh má ửng đào phơn phớt,
Ngọc đỏ rung trên đầu lá xanh.
Ngọn liễu chim vàng ca thánh thót,
Ngự giá Hùng Vương lên mặt thành.
Mỵ Nương bên lầu son tựa cửa,
Rèm ngọc lơ thơ phủ áo hồng.
Cánh nhạn long lanh vờn ánh lửa,
Mê nàng, chim ngẩn lưng trời đông.

Hùng Vương không thể nào xác định ai thắng ai nên đành phải dùng kế hoãn binh. Có lẽ vua cũng sợ nếu bằng cách nào đó quyết định chọn một trong hai sẽ gây ra một trường quyết đấu, gió tanh mưa máu. Người "phàm" đấu với nhau cũng bình thường thôi, nhưng ở đây thần tiên đánh nhau chắc chắn sẽ gây ra tai họa ghê gớm. Cái dí dỏm của Nguyễn Nhược Pháp ở chỗ gả con gái lấy chồng mà phải lo nghĩ dữ dội hơn... bàn việc nước. Vua ra lệnh, thôi thì ngày mai ai đem lễ vật đến trước sẽ bàn giao con gái. Rồi ánh bình minh ló dạng Hùng Vương và con gái đứng trên mặt thành chờ đợi duyên số định đọat. Một lần nữa Mỵ Nương lại khoe sắc trước đàn chim nhạn đang ngẩn ngơ ở lưng trời phía đông. Chúng ta cũng biết sau này chim nhạn không chỉ ngẩn ngơ mà không còn bay nổi và rớt xuống đất trước vẻ đẹp mê hồn của Vương Chiêu Quân.

Rừng xanh thả mây đào man mác,
Sơn Tinh ngồi bạch hổ đi đầu
Mình phủ áo bào hồng ngọc dát,
Tay ghì cương hổ, tay cầm lau.
Theo sau năm chục con voi xám
Hục hặc, lưng cong phủ gấm điều,
Tải bạc, kim cương, vàng lấp loáng,
Sừng tê, ngà voi và sừng hươu
Hùng Vương trên mặt thành liễu rủ,
Hớn hở thần trông, thoáng nụ cười.
Thần suốt đêm sao dài không ngủ,
Mày ngài, mắt phượng vẫn còn tươi.

Đây rồi, duyên trời đã đưa Sơn Tinh đến trước với đầy đủ lễ vật kể cả những lọai hàng nóng mà ngày nay coi là quốc cấm như sừng tê, ngà voi... Đọan thơ này cho thấy nơi cư trú của Sơn Tinh là một "khách sạn ngàn sao" trên một ngọn núi nào đó và thần đã "đêm sao dài không ngủ", tuy vậy sáng nay thần vẫn "ngon cơm", vẫn còn tươi rói, quả thật là... thần tiên.

Sơn Tinh đến lạy chào bên cửa,
Vua thân ngự đón nàng Mỵ Nương.
Lầu son nàng ngoái trông lần lữa,
Mi xanh lệ ngọc mờ hơi sương.
Quỳ lạy cha già lên kiệu bạc,
Thương người, thương cảnh xót lòng đau.
Nhìn quanh, khói toả buồn man mác,
Nàng kêu: "Phụ Vương ôi! Phong Châu!"
Kiệu nhỏ đưa nàng đi thoăn thoắt,
Hùng Vương mơ vịn tay bờ thành.
Trông bụi hồng tuôn xa, xa lắc,
Mắt nhoà lệ ngọc ngấn đầm quanh...

Giờ phút quan trọng của hạnh phúc đời người đã đến. Sơn Tinh đưa nàng lên kiệu từ giã vị cha già đang trông theo, lệ nhòa đôi mắt. "Ôi cái cảnh biệt ly sao buồn vậy!".

Thoảng gió vù vù như gió bể,
Thuỷ Tinh ngồi trên lưng rồng vàng.
Yên gấm tung dài bay đỏ choé,
Mình khoác bào xanh da trời quang
Theo sau cua đỏ và tôm cá,
Chia đội năm mươi hòm ngọc trai,
Khập khiễng bò lê trên đất lạ,
Trước thành tấp tểnh đi hàng hai.
Hùng Vương mặt rồng chau ủ rũ,
Chân trời còn phảng bóng người yêu,
Thủy Tinh thúc rồng đau kêu rú,
Vừa uất vì thương, vừa bởi kiêu.
Co hết gân nghiến răng, thần quát:
"Giết! Giết Sơn Tinh hả hờn ta!"
Tức thời nước sủi reo như thác,
Tôm cá quăng ngọc trai mà huơ

Tay vẫy tiễn đưa con gái vừa khuất sau rặng núi mờ xa chưa kịp buông xuống thì Thủy Tinh đã đến dưới chân thành. Ông rể hụt này cũng đến với đầy đủ lễ vật, với trùng trùng điệp điệp binh tôm tướng cá, khệ nệ khiêng nhũng hòm hải sản qúy báu, hùng dũng đi hàng hai thẳng tắp tiến vào trình diện Hùng Vương. Nhưng than ôi, người đẹp đã đi rồi! Nét buồn bã trên mặt vua Hùng Vương còn chưa hết. Thủy Tinh đã nhận biết và căm thù sâu sắc, điên tiết thét gào dữ dội. Binh tôm tướng cá hò hét quăng cả lễ vật nhốn nháo nghe lời chủ tướng rượt đuổi theo Sơn Tinh. Đọc đến đây chúng ta thấy Nguyễn Nhược Pháp có trí tưởng tượng rất mạnh và làm cho chúng ta hình dung ra cảnh trong một phim chiến tranh thời La Mã với hàng hàng lớp lớp quân sĩ mặt mày vằn vện, kẻ đầu trần, người đội mũ không giống ai, rượt đuổi quân thù trên nền nhạc và âm thanh chát chúa, dồn dập.

Sơn Tinh đang kèm theo sau kiệu,
Áo bào phơ phất nụ cười bay.
(Vui nhỉ mê ai xinh mới hiểu)
Thần trông kiệu nhỏ hồn thêm say.
Choàng nghe sóng vỗ reo như sấm,
Bạch hổ dừng chân, lùi, vểnh tai.
Mỵ Nương tung bức rèm đỏ thắm,
Sơn Tinh trông thấy càng dương oai.
Sóng cả gầm reo lăn như chớp,
Thuỷ Tinh cưỡi lưng rồng hung hăng.
Cá voi quác mồm to muốn đớp,
Cá mập quẫy đuôi cuồng nhe răng
Càng cua lởm chởm giơ như mác;
Tôm kềnh chạy quắp đuôi xôn xao.
Sơn Tinh hiểu thần ghen, tức khắc
Niệm chú, đất nẩy vù lên cao.
Hoa tay thần vẫy hùm, voi, báo.
Đuôi quắp, nhe nanh, giơ vuốt đồng,
Đạp long đất núi, gầm xông xáo,
Máu vọt phì reo muôn ngấn hồng.
Mây đen hăm hở bay mù mịt,
Sấm ran, sét động nổ loè xanh.
Tôm cá xưa nay im thin thít,
Mở quác mồm to kêu thất thanh.

Thế là cuộc chiến nổ ra. Sơn Tinh trên lưng cọp đang hớn hở, say đắm cùng Mỵ Nương trên đường về chốn thần tiên chợt có tiếng sóng gào vang dội, bạch hổ dừng chân nghe ngóng và chẳng mấy chốc Thủy tinh cùng đoàn binh tôm tướng cá, trùng điệp hùng hổ bủa vây. Sơn Tinh chống trả, bùa chú quăng ra tới tấp. Cuộc chiến mười phần khốc liệt. Tôm cá từ nhỏ tới lớn, từ cá lòng tong đến cá voi cá mập đủ các lọai dưới biển đều nhất tề tham chiến chống chỏi với các lọai thú dữ trong rừng như hùm voi báo do Sơn Tinh điều khiển vô cùng lợi hại. Thật là một trường ác đấu. Tiếng binh khí, tiếng gào thét của các lọai thú rừng hoà trộn ầm ĩ với tiếng kêu rú thất thanh của các loài động vật dưới biển xưa nay từng im thin thít như thịt nấu đông.

Mỵ Nương kinh hãi ngồi trong kiệu,
Bỗng chợt nàng kêu mắt lệ nhoà.
(Giọng kiêu hay buồn không ai hiểu,
Nhưng thật dễ thương): "Ô! vì ta!"
Thuỷ Tinh năm năm dâng nước bể,
Đục núi hò reo đòi Mỵ Nương.
Trần gian đâu có người dai thế,
Cũng bởi thần yêu nên khác thường

Nhà thơ Nguyễn Nhược Pháp đã đạo diễn cuộc chiến đến đây kết thúc, huề 0-0. Hai bên tự động thu binh về nghỉ ngơi. Rồi từ đó mỗi năm Thủy Tinh lại đem binh đi đòi Mỵ Nương làm cho nước biển dâng tràn gây cảnh mưa bão ngập lụt, sinh linh đồ thán, người dân phải di cư đến các vùng khô ráo, thị tứ để mà sinh sống. Không biết đến bao giờ Thủy Tinh mới đòi được người đẹp My Nương. Khác với cuộc chiến thành Troie, Hélène sau cùng phải trở về với Ménélas làm hoàng hậu xứ Sparte.

Nổi lên trong phong trào thơ mới, Bài Sơn Tinh Thủy Tinh của Nguyễn Nhược Pháp khác với các thể lọai thơ khác; thường gặp là thơ tám chữ như bài Chợ Tết của Đoàn văn Cừ:

Dãi mây trắng đỏ dần trên đỉnh núi,
Sương hồng lam ôm ấp nóc nhà tranh.
Trên con đường viền trắng mép đồi xanh
Người các ấp tưng bừng đi chợ Tết

Cuối câu 1 thanh trắc, cuối câu 2 và 3 thanh bằng và vần với nhau. Đến cuối câu 4 trở về thanh trắc. Bài Sơn Tinh Thủy Tinh là lọai thơ mới bảy chữ, cách gieo vần lại khác, như trên đã nói, 1 với 3, 2 với 4. Đặc biệt có âm điệu như một bài thơ Đường đã chuyển âm sang tiếng Hán Việt. Xin hãy nghe âm điệu bài Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hiệu:

Tích nhân dĩ thừa hoàng hạc khứ,
Thử địa không dư Hạc Lâu .
Hoàng hạc nhất khứ bất phục phản,
Bạch vân thiên tải không du du.
Tình xuyên lịch lịch Hán Dương thụ,
Phương thảo thê thê Anh Vũ châu.
Nhật mộ hương quan hà xứ thị,
Yên ba giang thượng sử nhân sầu

Rồi nghe lại âm điệu bài thơ của Nguyễn Nhược Pháp:

Cá voi quác mồm to muốn đớp,
Cá mập quẫy đuôi cuồng nhe răng
Càng cua lởm chởm giơ như mác;
Tôm kềnh chạy quắp đuôi xôn xao.

hoặc

Mây đen hăm hở bay mù mịt,
Sấm ran, sét động nổ loè xanh.
Tôm cá xưa nay im thin thít,
Mở quác mồm to kêu thất thanh.

Nói chung tất cả các đọan khác của bài thơ đều giống như vậy. Nguyễn Nhược Pháp đã thổi vào thơ mới một âm điệu hết sức đặc biệt không thể diễn ngâm một cách du dương, dìu dặt với tiếng đàn tiếng sáo đệm theo mà phải đọc diễn cảm như trình bày một vở kịch thơ với lời thọai mộc mạc giản dị mà hùng tráng.

Bởi vậy, khi đề cập đến nhà thơ Nguyễn Nhược Pháp người viết liên tưởng ngay đến bài Sơn Tinh Thủy Tinh rồi mới nghĩ đến cô gái duyên dáng trên đường đi đến Chùa Hương:

Em đi chàng theo sau
Em không dám đi mau
Sợ chàng chê hấp tấp
Số gian nan không giàu.....

DƯƠNG LEH

VVM.17.04.2025.