Ca dao bắt đầu từ hình ảnh vợ chồng người nông dân nghèo:
“Mặt trời tang tảng rạng đông,
Chàng ơi trở dậy ra đồng kẻo trưa.”
Công việc đồng áng của hai vợ chồng:
“Trên đồng cạn dưới đồng sâu,
Chồng cầy vợ cấy con trâu đi bừa.”
“Thương anh dầu dãi nắng mưa,
Hết khơi ruộng thấp cày bừa ruộng cao”
“Trời Đông nước đã phơi đồng,
Em về nhổ mạ, anh bừa ruộng chiêm.
Nông thì xén áo xăn quần,
Sâu thì phải dấn cả thân ướt dầm”.
Không chỉ là lao động miệt mài, người nông dân phải biết xem thời tiết, tính toán cho vụ mùa, cày bừa, nhổ cỏ năng cỏ nước…
“Sáng ngày đem lúa ra ngâm,
Bao giờ mọc mầm ta lại vớt ra”
“Tháng ba cày bở ruộng ra,
Tháng tư gieo mạ thuận hòa mọi nơi”
“Tháng ba ngày tám rỗi ràng,
Làm sao đủ gạo mùa màng khỏi lo”
“Mồng chín tháng chín có mưa,
Mẹ con sắm sửa cày bừa làm ăn”
“Mùa chiêm xem trăng rằm tháng tám.
Mùa ré xem trăng mồng tám tháng tư”
“Lúa mùa thì cấy cày sâu,
Lúa chiêm thì gãy cành dâu mới vừa”
Mưa thuận gió hòa ruộng lúa trổ bông, người nông dân vui mừng chờ ngày thu hoạch. Không khí náo nức của những người gặt lúa giã gạo dưới làn gió mát trăng thanh, vang vang câu hò câu hát:
“Ơn trời mưa nắng phải thì,
Nơi thì bừa cạn, nơi thì cày sâu”
“Rủ nhau đi cấy đi cày,
Bây giờ khó nhọc có ngày phong lưu.
Nữa mai lúa tốt đầy đồng,
Gặt đập sàng sẩy bõ công cấy cày”
"Người ta đi cấy lấy công,
Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề”
“Đến đây không lẽ ngồi không,
Mượn chày giã gạo cho đông tiếng hò”
Năm nào gặp cảnh thiên tai lũ lụt, người nông dân lâm vào cảnh thất mùa đói khổ, buông tiếng than thở thật não nề:
“Được mùa kén những tám xoan,
Đến khi cơ hàn ré cũng như chiêm”
“Đói thì ăn củ khoai lang,
Chớ thấy lúa trổ tháng hai mà mừng”
“Lếu láo như cháo gạo lương,
Nợ trả lần hồi húp cháo quanh năm”
“Ngô khoai chẳng được thì đừng,
Có nếp có tẻ trông chừng có ăn”
Sau những nhọc mệt vất vả của việc đồng áng, người nông dân lại lui cui ra đồng hái rau, lội xuống ao bắt cá bắt ốc… trong cảnh sống đạm bạc bữa cơm của người dân quê chỉ có cơm canh là chính, vợ chồng con cái quây quần bên nhau vừa chan vừa húp, và ca dao đi vào món cơm canh thật ngọt ngào dung dị:
“Cá rô canh cải nấu gừng.
Ăn thì ăn chớ xin đừng mỉa mai”
“Khế xanh nấu với ốc nhồi,
Tuy nước nó xám nhưng mùi nó ngon”
“Râu tôm nấu với ruột bầu,
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon”
Món cơm canh trong ca dao còn thể hiện được lòng hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ, nỗi nhớ của người xa quê:
“Có con mà gả chồng gần,
Có bát canh cần nó cũng đem cho”
“Mẹ mong gả thiếp về vườn,
Ăn bông bí luộc, dưa hường nấu canh”
“Anh đi anh nhớ quê nhà,
Nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương”
Mặc dù quanh năm vất vả lam lũ với công việc đồng áng, người nông dân có những ngày Tết an nhàn thảnh thơi, gia đình quây quần bên bếp lửa chuẩn bị bữa ăn để cúng tổ tiên:
“Tháng giêng là tháng ăn chơi,
Tháng hai cờ bạc, tháng ba rượu chè
Tháng tư đong đậu nấu chè,
Ăn tết đoan ngọ trở về tháng năm”
“Măng giang nấu cá ngạch ngầm,
Đi thì lại nhớ cá mòi nấu măng”
Ca dao ngọt ngào sâu lắng phong phú gần gũi trong cuộc sống. Ca dao đồng quê càng thắm thiết tình yêu quê hương. Trên bước đường quê của đất nước Việt Nam câu hát ca dao dân gian gợi lên trong lòng người sự gắn bó với quê hương:
“Cây đa bến cũ đò xưa,
Bộ hành có nghĩa nắng mưa cũng chờ”
“Thuyền ơi có nhớ bến không?
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền”.