LƯỢC SỬ VĂN NGHỆ VIỆT NAM

CHƯƠNG SÁU

KHÁI QUÁT VỀ CÁC NHÀ VĂN BIÊN KHẢO

Tiết 1 . – NGUYỄN HIẾN LÊ (1911 – 1984)
      Tiết 2 . – DUY SINH.
      Tiết 3 . – TIỂU MỤC:

      1. – NGUYỄN DUY CẦN
      2. – TRIỀU SƠN
      3. – NGUYỄN NĂNG AN
      4. – HOÀNG TRỌNG MIÊN
      5. – DIÊN HƯƠNG
      6. – BỬU KẾ
      7. – THANH NGHỊ
      8. – KIÊM ĐẠT
      9. – HỒ NAM

Tiết 4 . – KẾT LUẬN VỀ CÁC NHÀ VĂN BIÊN KHẢO.

Hiện tình biên khảo bình diện văn nghệ hôm nay nghèo nàn, hơn cả so sánh với tiền chiến. Ở hậu chiến, không mấy nhà văn biên khảo, dịch thuật, nhất là cây viết phê bình chuyên nghiệp. Nhà phê bình văn học còn sót lại tiền chiến đến nay, lối phê bình quảng cáo điểm sách hàng tuần tắc trách, không nghiên cứu đúng mức; đó là Thượng Sỹ (Nguyễn Đức Long). Ông còn bút danh khác: Huỳnh Bội Hoàng, Hàm Anh. Nói thế, chúng tôi vẫn nhận định được bài giá trị bình văn của ông; nhưng quá ít; chỉ là cái váng mờ ảo. Lúc đầu, tôi cho ông thiếu kiến thức, tâm hồn rung cảm, thiếu trách nhiệm. Bây giờ, ngoài nhận định về ông ở trên, thấy rằng có kiến thức, nhưng thiếu thái độ nên trở thành học - giả - giả. Còn nhà phê bình văn học mới nổi lên; có tâm huyết, có thái độ; kiến thức lại chưa sâu, trong đó kể cả chúng tôi. Và nghiên cứu văn học chưa quy mô, hệ thống hóa vấn đề, chưa đạt được một lời nói là một hành động thì phải kể đến Duy Sinh, Hồ Nam, Kiêm Đạt, nhà văn biên khảo sau không là nhà phê bình văn học.
Không ai có thể chối cãi phê bình văn học quan trọng, nếu có thái độ đúng đắn, không phải như Mark Twain chủ quan cho nhà văn hư hỏng trở thành nhà phê bình văn học. Nếu đúng vậy, làm sao có André Gide với cuốn La nouvelle critique: Dostoievski, (Tạm dịch: Lối phê bình mới về Dos.), Stephan Zweig chung đề tài ấy, mà họ còn là những tiểu thuyết gia Pháp, Đức. Không có V.Biélinsky chưa chắc tài năng Dostọevskï được đưa ra ánh sáng, không có Maxime Gorki với tinh thần phê bình hướng thượng, làm sao khám phá được Maðakowski?. Là nhà phê bình văn học, ngoài kiến thức có; còn phải là nhà văn có tâm hồn, nhà thơ nhạy cảm, có tư thái, độc lập tư duy, cộng công bình không vị nể, thiên vị, thiên tư lập trường can đảm; mới có thể phê bình đúng mức. Đành rằng nhà phê bình không cần là nhà văn, nhà thơ; nhưng nếu thiếu tâm hồn rung cảm, tiếp nhận bén nhạy hòa hợp với kiến thức, thái độ; thì làm sao mà hiểu, cảm nhận được ý nghĩ thầm kín tác giả trong tác phẩm. Tiền chiến, Vũ Ngọc Phan còn là tác giả tập truyện ký Chuyện Hà Nội, Hoài Thanh có tâm hồn, nên xét giá trị Nhà Văn Hiện Đại (4 tập 4 gồm tập thượng và tập hạ) Thi Nhân Việt Nam đến nay còn giúp cho người đi sau nhiều tài liệu. Tôi cho rằng cuốn văn học sử đúng đắn phải tập hợp được một số nhà văn nghệ có tiếng, có lập trường, thái độ, kiến thức hợp soạn mới mong có sách phê bình văn học giá trị. Công việc này chỉ hoàn thành được khi nhóm người ấy tập hợp độc lập ngoài phạm vi kiểm soát chính trị, tóm lại tư thái độc lập toàn diện.

Tiết 1

NGUYỄN HIẾN LÊ (1912 – 1984) (74)

Tiểu sử và tác phẩm :

Dùng tên thật làm bút danh trên các văn phẩm, như tên nhà xuất bản của chính ông. Sinh năm 1912 ở Hà Nội. Học Trường Bưởi Hà Nội, sau theo ngành công chính, vào Nam từ năm 1935. Ngay từ giai đoạn ấy, đến năm 1945, ông có viết sách nhưng chưa xuất bản. Năm 1948 lên Sài Gòn, cho ra mắt tác phẩm: Tổ Chức Công Việc Theo Khoa Học, Tổ Chức Gia Đình, Tổ Chức Công Việc Làm Ăn, Hiệu Năng, Châm Ngôn Của Doanh Nghiệp, Kim Chỉ Nam Của Học Sinh, Để hiểu Văn Phạm, Luyện Văn I, II, Nghệ thuật Nói Trước Công Chúng, Thế Hệ Ngày Mai, Huấn Luyện Tình Cảm, Đắc Nhân Tâm (dịch Canergie) Quẳng Gánh Lo Đi, Bảy Ngày Trong Đồng Tháp Mười (bút ký lịch sử) Lịch Sử Thế giới (viết chung với Thiên Giang) Đại Cương Văn Học Sử Trung Quốc (3 tập) viết chung với Giản Chi, Sống 24 Giờ Một Ngày (dịch) Bí Quyết Để Thi Bằng Cấp Trung học (giáo khoa), Đông Kinh Nghĩa Thục (tài liệu sử học) Giúp Chồng Để Thành Công” (dịch), Săn Sóc Cách Nào cho Con Em Mau Tấn Tới,.v.v.
Là nhà văn biên khảo xuất bản nhiều vào bậc nhất, về lượng. Qua những tác phẩm trên, ông viết gần như là bách khoa: giáo khoa, gia đình, văn học, văn nghệ, biên khảo tài liệu lịch sử, triết học… Ở đây chỉ phân tích tác phẩm văn học.

Nhận định phê bình :

Bảy Ngày Trong Đồng Tháp Mười, tác giả ghi lại sự kiện lịch sử địa phương, nếp sinh hoạt, phong tục, tính tình, dưới nhỡn quan nhà học giả đúng đắn, có tâm hồn. Giá trị văn chương, không nhiều; nhưng nếu một Đại Cương Văn Học Sử Trung Quốc là bộ biên khảo giá trị, vậy trong tập bút ký kia không là tiêu mục chính để phân tích. Nhà tiểu thuyết phóng sự Phi Vân ghi chép nếp sống nhân văn dân quê miền nam trong Đồng Quê (xem Nhà Văn miền Nam 1945 – 1950) thì cuốn bút ký này giúp chúng ta hiểu thêm quê hương qua phong tục miền Nam.

Luyện Văn I, II có giá trị, song chỉ trong khuôn sách giáo khoa, hướng dẫn thanh niên yêu văn chương, giúp thanh niên có quan niệm căn bản văn học như Phạm Việt Tuyền với Nghệ Thuật Viết Văn, Lữ Hồ với Việt Văn Giản Dị. Với Nguyễn Hiến Lê hiện tại, chúng tôi nhận xét về ông qua bộ sách Đại Cương Văn Học Sử Trung Quốc và Đông Kinh Nghĩa Thục. Tập một, ông cho độc giả thấy rõ diễn tiến của nền văn học khởi thủy cổ nhất Trung Hoa, Tập hai từ đời Đường. Tập 3 từ ngũ đại đến hiện đại. Cuốn biên khảo này là tài liệu công phu giúp ích người tân học, không thể bỏ qua sinh hoạt văn học một quốc gia có lịch sử gắn liền với ta ngay từ thời Bắc thuộc lần thứ nhất, ảnh hưởng đến đời sống chúng ta. Không thể phủ nhận ảnh hưởng văn học, nhân sinh quan Trung Quốc trong văn học và nhân sinh quan Việt Nam. Tài liệu thì nhiều, đành rằng có thể biết qua nhiều tác phẩm các nhà văn hóa Pháp, Nga, viết về đề tài này. Nhưng Nguyễn Hiến Lê cho chúng ta không phải chỉ tài liệu, ông là một học giả uyên thâm Hán, Tây học; phân tích diễn tiến văn hóa qua bản Hán văn lối diễn tả Tây phương, rành mạch, dễ nhập cảm, lĩnh hội. Nói thế, giá trị đã có; công trình khảo cứu cho những ai muốn hiểu văn học Trung Quốc. Phương pháp trình bày giản dị, người đọc ít Hán học có thể hấp thụ dễ dàng.

Tài liệu lịch sử Đông Kinh Nghĩa Thục, nói về cuộc kháng chiến Việt Nam đầu thế kỷ hai mươi. Ông tra cứu nhiều tài liệu mới, tác giả giới thiệu trong sách, có người bạn là: ông Phương Sơ, đảng viên trong Đông Kinh Nghĩa Thục bổ cứu ẩn ức văn học, tư tưởng cách mệnh thời kỳ nô lệ, chưa phơi bày đủ được sự thật của sự thật câm nín). Đọc Đông Kinh Nghĩa Thục hiểu rõ thêm sinh hoạt cách mệnh của Lương Văn Can, Dương Bá Trạc, Phan Bội Châu, Phan Tây Hồ (Phan Chu Trinh), Nguyễn Văn Vĩnh... Với lối viết giản dị, văn trong sáng, bố cục mạch lạc, tài liệu dồi dào; sự nối liên các chương, làm người đọc say mê như đọc truyện. Nghệ thuật biên khảo của ông hay là ở đó.

Nghề Viết Văn giá trị văn học không là mục tiêu ông đặt vào đấy, và chỉ là loại sách Connaissance des métiers hoặc Choisir les carrières (76) ở Pháp nói về nghề văn; in, bán , giao kèo, hợp đồng, mẫu chữ... Đó là sách giải đáp thắc mắc cần thiết cho chuyên đề (quyền lợi, đời sống, tác giả) ông cho người đọc biết thêm hoàn cảnh khe khắt nhà văn về: bệnh tật, nghèo, dằn vặt, cam go... Nghề Viết Văn của ông không giống là Quan Điểm Văn Nghệ Nhân Dân của Hoàng Công Khanh hoặc Văn Học Khái Luận Đặng Thái Mai; gần hơn Văn Nghệ và Phê Bình của Tam Ích; mà chính tiêu đề sách đã trả lời nội dung ra sao.
Nguyễn Hiến Lê, nhà văn biên khảo độc lập, khảo cứu nhiều tác phẩm văn công phu, sử, ký lịch sử giá trị đứng hàng đầu của miền Nam.

Tiết 2

DUY SINH

Tên thật Nguyễn Đức Phúc Khôi. Sinh năm 1935 ở Hà Nội. Trưởng nam nhà văn lão thành Nguyễn Đức Quỳnh. Duy Sinh bước vào nghề văn năm 18 tuổi, bài đầu tiên phê bình sách Nhìn Xuống của Sao Mai; tiếp theo Trời Đã Xế Chiều của bà Vũ Bá Hùng tự Thiếu Mai. Ông viết cho báo Mới, Đời Mới, Giang Sơn, Bạn Dân, Việt Chính, Văn Nghệ Tự Do v.v...
Viết phê bình, sáng tác, phóng sự. Qua nhiều bài phê bình văn học bàn về Sao Mai, Vũ Bá Hùng, Ngọc Giao, Thi Thi Tống Ngọc; ông là nhà phê bình văn học trẻ tuổi có thái độ, lập luận vững, một khi tuy chưa xuất bản tác phẩm nào.
Chống sách được gọi là văn phẩm Đời Cô Nhung, một sản phẩm đọa lạc, con đẻ chế độ phong kiến, thực dân; Duy Sinh phân tích kết luận về Đời Cô Nhung của Văn Thuật:
“... Tác giả mang ra tất cả hành động ô uế, khốn nạn nhất của xã hội, đưa ra bằng những hình ảnh thật khiêu dâm để không giáo dục, không tìm cho họ lối thoát. Tác giả kéo đến năm sáu lần ván tam cúc lục sở do tác giả tổ chức. Không hiểu tác giả giáo dục thế nào mà có thể thở những lời thối nát đến nhứ thế này được.”
“Người có học thức liếc ngang thì ý nhị, tinh tế, kẻ vô học thức liếc ngang thì rõ ra thằng ăn cắp chợ. Cũng là giọng cười, cũng là cái nháy mắt, cũng là cái bấm chí của người học thức thì nó thanh tạo lịch sự mà của kẻ vô học thì sao nó vô duyên, trơ trẽn, tục tằn đểu cáng thế”
Thật có khác gì phân của kẻ có học thì thơm mà phân của kẻ vô học thì thối”...
Bài đầu tiên nhận xét về Sao Mai qua tác phẩm Nhìn Xuống có những đoạn phê bình rất sắc:

“... Sao Mai muốn vượt lên vạch ra những thối nát của trường giả mang nhân vật Phú Uyên điển hình. Sao Mai bế tắc nên nhân vật của ông không lối thoát. Sao Mai chưa gột rửa tiềm thức tiểu tư sản nên Mạnh yếm thế vẫn muốn vươn lên tiểu tư sản để hưởng thụ. Sự ca ngợi của Sao Mai đối với Năng chỉ là một sự kiện ve vãn lao động, chưa hòa đồng thành khẩn nên ở đây Sao Mai không phải chỉ là ca tụng đúng mức...”

Phê bình Bến Nước Ngũ Bồ, kịch Hoàng Công Khanh phán quyết gay gắt:

... “Hoàng Công Khanh trong BNNB không còn là tác giả Về Hồ rồi, Hoàng Công Khanh Hồ Hán rồi. Ta không phủ nhận những vần thơ chải chuốt, lửng lơ mà tình tứ của nhà thi sĩ có tài. Hoàng Công Khanh quả là một thi sĩ có tâm hồn, đạt đến một nghệ thuật cao về phần kịch trường ông đưa ra giản dị quá, ít mâu thuẫn quá. Ở đây là một hoạt cảnh, thì đúng hơn. Từ đầu đến cuối, toàn những đoạn tình tứ giữa tráng sĩ và cô hàng, giữa Đặng Ích và Thị Trinh để dẫn tới một cái kết quả rất lơ lửng giết chết các diễn viên. Hai bố con lão Đồ chết, quán cháy vèo, cặp trai gái ra sông, không biết để làm việc gì”...
Là cây bút có thiện chí phê bình văn học, song cực đoan, ông còn viết một loại chống văn nghệ độc tài trên tuần báo Việt Chính (1955) dưới bút hiệu Duy Nhân. Sự vượt mức về hiểu biết kiến thức, so sánh tư liệu văn sử học như một người hiểu biết đến ngọn nguồn. Từ ghế bộ trưởng chính trị Nga Xô, của Việt Nam, của Trung Hoa; hay đến cả tâm tư thầm kín nhất bạn văn tiền chiến nói với nhau trong lúc cởi mở, Duy Nhân đều biết và luận. Xét thế, tôi cho rằng loại bài Chống Văn Nghệ Độc Tài không là của ông, nếu không nói là của nhà văn tiền chiến Nguyễn Đức Quỳnh. Về sáng tác, ban đầu viết truyện ngắn Tiếng Trống Ngoại Ô (báo Giang Sơn) Đêm Cần Lao (báo Bạn Dân) không đặc sắc. Truyện dài loại đăng trên báo Đời Mới (1954 – 55) chưa hết, phản ánh khắc khoải, suy tư, nếp sống thanh niên thời kỳ kháng chiến.
Kỹ thuật viết hấp dẫn, tiếc rằng nhà văn này chưa phân tích tâm lý sâu sắc, tả cảnh lại quá nhiều, rất kỵ đối với một tác phẩm tiểu thuyết.
Ông viết rất nhiều phóng sự: Đồ Sơn Nguyệt, Huế lụt; Trái Cây Miền Nam, Huế Đặc Biệt, Nhớ Thần Kinh, Ngõ Hẻm Casinô, Nhớ Thủ Đô; Đà Lạt Muôn Màu... nhưng chỉ Nhớ Thần Kinh, Đà Lạt Muôn Mầu giá trị văn chương hơn cả; còn phóng sự khác như là phóng sự làm quảng cáo (nhận tiền khéo léo), ghi địa chỉ rõ ràng một hiệu ăn chẳng hạn, một cách làm quảng cáo từ các hiệu buôn đặt hàng. Nhớ đến André Bourin, nhà viết phóng sự La France en zig zag (tạm dịch: Nước Pháp Trong Chớp Nhoáng) đi vào lòng đất nước, qua Artois, Normandie, De Sologne en Vendée... là phóng sự quê hương đặc sắc vô cùng, từ một giòng, một câu, cả một chữ nức lòng yêu quê hương, đất nước của người Pháp đối với nước Pháp. (77)

Tiết 4

TIỂU MỤC:

I. NGUYỄN DUY CẦN- (1907 – 1988)

Sinh năm 1907 ở Mỹ Tho. Tác phẩm biên khảo triết lý nhân sinh Á đông làm nổi bật vai trò của ông: Thuật Xử Thế Người Xưa (Phạm Văn Tươi, 1953) tái bản nhiều lần, Trang Tử (1956), Cái Dũng Thánh Nhân, Óc Sáng Suốt, Thuật Tư Tưởng, Văn Minh Đông Phương và Tây Phương (1957)... Cuốn sau xuất bản khi tôi viết xong về ông. Trong Thuật Xử Thế Người Xưa gồm sáu chương. Chương một: đề cập đến lòng tự ái, Chương II Chữ Lễ Á Đông; Chương III có tài mà cậy chi tài, Chương IV Ân và Oán, Chương V Đạo cương nhu, Chương VI Biết sống, phần phụ lục; cuốn sách nói về xử thế của Khuất Nguyên. Ông đề cao nếp sống xử thế người xưa, cũng như Đào Trinh Nhất, Nhượng Tống từng làm công việc này. Cái khác giữa ông và người đi trước, ở ông thì bi quan thuần triết, thiếu tính tranh đấu; nhiều mặc cảm tự ty muốn tự vượt mình trong trang sách viết về Trang Tử. Sự mở rộng nghệ thuật xử thế của người xưa thâm nhập, gom góp, tích lũy cho người hôm nay thêm kinh nghiệm là cần thiết, phải là của người viết có tinh thần thoát khỏi cái tôi ích kỷ, nhỏ nhen và cũng đừng đầu độc cái nhỏ nhen riêng cho lớp người tiếp nối vào đời. Qua những cuốn ấy, thái độ của ông, một người duy tâm ảo tưởng, bi quan thuần triết vô duyên cớ; dễ dẫn người đọc chán nản tự tiêu diệt, đành rằng bi quan, bất mãn còn là thái độ dẫn đến tiến bộ.

2. TRIỀU SƠN (1921 – 1954)

Tên thật Bùi Văn Huy. Sinh 1921, mất ở Paris, ngày 12.5.1954. Tác phẩm đã xuất bản: Cờ Đen (kịch thơ) (qua bút danh Ninh Huy), Con Đường Văn Nghệ Mới (tạp luận văn nghệ) (Nxb Minh Tân, Paris 1951). Về kịch, Ninh Huy không vượt hơn người đã viết kịch thơ cùng loại. Truyện dài Nuôi Sẹo chưa viết xong, ông đã từ trần. Buổi sinh thời ông cho rằng đó là một tác phẩm lớn. Con Đường Văn Nghệ Mới chia làm bốn phần, phụ lục, thêm hai tiểu mục, kể lại việc thảo luận với người bạn về luận thuyết văn nghệ, ông bàn qua: tả chân tự nhiên, hiện thực, siêu thực… Phần lý luận đại cương, giải thích sự liên hệ văn nghệ phẩm với xã hội, người văn nghệ đại chúng hóa ngay bản ngã đại chúng hóa văn nghệ sĩ. Tóm lại phần tiểu luận, Triều Sơn chống tháp ngà; văn nghệ vị nghệ thuật, bàn đến cái hay văn nghệ vị nhân sinh. Giữa tình trạng văn nghệ thiếu phần suy luận trước hành động, Triều Sơn qua tác phẩm này, cũng như Hoàng Công Khanh Quan Điểm Văn Nghệ Nhân Dân cần được tiếp nhận.
Triều Sơn đề cao tả chân hiện thực mới, nhưng ông chỉ lý thuyết suông; chưa đưa ra đề tài thảo luận thực tiễn nào, muốn hướng văn nghệ sĩ trở về với đại chúng, mà chưa nói rõ tại sao lại như thế? Nguyên nhân chính của sự mơ hồ hóa là tác giả đã mơ hồ hóa chính ông.

3. NGUYỄN NĂNG AN.

Một Trúc Chi khảo cứu về kinh tế, một Nguyễn Hiến Lê về văn học sử Trung Hoa, một Nguyễn Bảo Hóa về lịch sử Việt Nam, một Trần Minh Tiết dịch tài liệu quân sự lịch sử thế chiến thứ hai, một Nguyễn Năng An góp phần dịch thuật tài liệu chính trị trong bộ: Art de commander psychologie de l’autorité” ra Việt ngữ, thành Nghệ Thuật Cầm Quyền” (2 tập, 1950). Bản Việt hóa của ông thoát, hành văn nhẹ nhàng, giản dị, vẫn lột tả được nguyên tác. Tác giả, một giáo sư triết học Pháp chuyên khảo cứu về tâm lý học theo phương pháp khoa học.

4. HOÀNG TRỌNG MIÊN (1918 – 198?)

Sinh 1918 ở Huế, chết năm 198? ở Sài Gòn. Viết văn trước tiền chiến, bắt đầu truyện ngắn đăng trên báo Tinh Hoa. Tác phẩm chính: Một Giấc Mơ Ghê Gớm (tiểu thuyết Sài Gòn – 1939), Việt Nam Văn Học Toàn Thư (Sài Gòn 1959), Thơ Xanh ký Hoàng Trọng Miên. Còn là tác giả vở kịch “Dưới Bóng Thánh Giá”. Về Thành, chủ trương báo Đời Mới, Nguồn Sống Mới, Thời Trân, Thời Báo, Cải Tạo loại mới... Tác phẩm đã xuất bản: “Chỉ Vì Yêu” (truyện dịch) đăng trên tuần báo Đời Mới, Người Nữ Cứu Thương; ông còn dịch kịch Les mains sales (Bàn Tay Bẩn) của J.P.Sartre. Vở kịch này đăng dở dang trên báo Bông Lúa. Dịch cuốn Nghệ Thuật Sống (L’art de vie của André–Maurois (Phạm Văn Tươi xuất bản, tái bản nhiều lần). Hoàng Trọng Miên chuyên về ngành kịch, cho diễn vở Hamlet trên đài, vô tuyến (ban kịch Lan Đình). Là nhà văn dịch có kiến thức, dịch thoát, Chỉ Vì Yêu, tác phẩm phỏng dịch đúng hơn là phóng tác có giá trị văn chương. Riêng cuốn Việt Nam Văn Học Toàn Thư (2 tập, do Văn Hóa Vụ tài trợ và ấn hành), Tam Ích viết tựa, được coi là vụ đạo văn lớn nhất vào những năm 1960 ở Sài Gòn. Ông đã sao chép gần như nguyên bản Lược Khảo về Thần Thoại của Nguyễn Đổng Chi, xuất bản ở Hà Nội, bị tạp chí Văn Hóa Á Châu, nguyệt san Sinh Lực phanh phui. (79)

5. DIÊN HƯƠNG: (1898-1943) .

Tên thật Trần Ngọc Án, tác giả Thành Ngữ Điển Tích (I và II) Thi Pháp (1950)... Cuốn Thi Pháp, biên khảo công phu, bàn về bút pháp thi ca, giúp người đọc hiểu rõ thêm về các thể làm thơ, góp vào loại sách tìm hiểu văn học. Không là nhà văn biên khảo có tâm hồn, thơ nhạy cảm, nên Thi Pháp không minh chứng được thế nào là thơ hay. Giá trị vẫn chỉ đuợc kể qua Thành Ngữ Điển Tích.

6. BỬU KẾ: (1913-1984).

Nhà văn biên khảo này viết nhiều truyện ngắn.Từ năm 1948, ông cho truyện đăng trên Tiểu Thuyết Thứ Bảy cùng với Nguyễn Minh Lang, Quốc Ấn. Các truyện ngắn của ông: Cái Nhà Của Ông Chủ Tịch, Sức Mạnh Loài Người, Mê Sách, Xuyên Tác, Cái Nạn Rắp Pen, Đổi Thay, Ngọn Đèn Khuya... Truyện ngắn không đặc sắc, duy lý, khô khan, châm biếm xấu xa hoạt cảnh xã hội thời ấy, đúng ra là phóng sư hoạt kê. Sau cho xuất bản truyện dịch Thằng Người Gỗ, Tầm Nguyên Từ Điển. Truyện dịch hay, tự điển công phu dầy công khảo cứu.

7. THANH NGHỊ. (1917 qua đời sau 1975 ở Sài Gòn)

Tên thật Hoàng Trọng Quy, anh ruột của Hoàng Trọng Miên. Sinh 1917 ở Huế, qua đời ở Sài Gòn 1989. Học ở Huế, đậu Tú tài I xong ở nhà học thêm Anh văn. Năm 1938, dùng bút hiệu Thanh Nghị, chủ bút báo Trong Khuê Phòng, trợ bút báo Asie Nouvelle. Năm 1952 xuất bản: Việt Nam Tân Tự Điển. Nói đến nhà làm tự điển có tiếng, phải kể đến Đào Đăng Vỹ, Đào Văn Tập, Đào Duy Anh, Thanh Nghị. Ông là tác giả nhiều từ điển Pháp Việt - Việt Pháp, Anh – Pháp – Việt, Việt Nam Tân Từ Điển, (minh họa) rất giá trị.

8. KIÊM ĐẠT.

Tên thật Trần Kiêm Đạt. Sinh 1933 ở Thừa Thiên. Rời khỏi Trung học Khải Định, ông đi dạy học, viết báo. Viết cho các báo Đời Mới, Việt Chính, Thời Đại v.v... Tác phẩm biên khảo đã xuất bản Nếp Sống Việt (1955) Tiếng Việt Mến Yêu (1956); Khái Luận Về Thơ Mới (1956) Tìm Hiểu Thơ Tự Do (1956, viết với ba người khác), Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu (Người Việt Tự Do 1956), Để Hiểu Văn Học (Thế Giới 1956) v.v... nhiều sách giáo khoa văn học khác. Sách đã xuất bản chứng tỏ là người ham hoạt động văn học, song những tập sách in ra đều giản lược vấn đề. Khái Luận Về Thơ Mới chưa xong tập thứ nhất, chưa giải quyết xong một vấn đề nào, ông lại quay sang cộng tác với người khác bàn về thơ tự do. Tiếp theo, ông lại cùng hai người khác viết về Tản Đà. Tác phẩm biên khảo của Kiêm Đạt lượng nhiều, phẩm ít, giá trị mong manh.

9. HỒ NAM.

Tên thật Lê Nguyên Ngư. Sinh năm 1930 ở Bắc Ninh, học Trường chuyên khoa tư thục Hàn Thuyên, sau theo học Năng Lực Luật (Hà Nội). Viết cho các giai phẩm Hồng Hà, Lửa Mới, báo Tia Sáng, Thời Trân, Phương Đông, Quê Hương, Đổi Mới, Việt Chính, Thời Đại, Ngôn Luận, Tân Kỷ Nguyên, Văn Nghệ Tập San v.v... Một Kiêm Đạt ham hoạt động in sách khảo luận mỏng như Tìm Hiểu Thơ Tự Do, Tagore v.v... thì sách khảo luận Hồ Nam tương tự. Là người ham hoạt động trên báo chí, viết nhiều loại: điểm sách, phê bình văn nghệ, làm thơ (ký Vương Tân), truyện dài, ngắn... Về địa vị phê bình văn học, lập trường chưa xác định, trình độ thấp, chưa có thái độ, tư thái riêng nên viết bình văn học nông cạn. Tuy nhiên ông có thiện chí, đặt hẳn mình vào phận làm văn nghệ sống bằng nghề cầm bút. Thơ chưa có bản sắc, chắp vá, mượn rung cảm, ít sống với rung cảm bản thân. Bước đầu, tất cả chỉ là thể nghiệm. Có thể là một nhà thơ nổi tiếng, ở bộ môn thơ Hồ Nam có khả năng hơn hết .

Tiết 4

KẾT LUẬN VỀ NHÀ VĂN BIÊN KHẢO

Tiết mở đầu bàn về nhà văn biên khảo:

Chắp tay nguyện cầu có lớp nhà văn biên khảo mới, tinh thần mới, kiến thức sâu, có tri thức, tâm hồn, đủ tài năng giải tỏa tình trạng bế tắc về sách biên khảo văn học. Duy Sinh, Hồ Nam, Kiêm Đạt như nhiều Duy Sinh, Hồ Nam nữa; mới có thể hoàn nhiệm công việc phê bình văn học ở tương lai. Thí dụ, có một bạn ngoại quốc đến với chúng ta, giả dụ hỏi rằng: “Lịch sử văn nghệ nước anh, dù sơ lược; căn cứ vào những tác phẩm, tác giả nào?” Có thể nào, từ chối rằng không có? Hoặc tác phẩm nào điển hình bạn sẽ trả lời sao? Khi chưa thể căn cứ vào việc phê bình văn học của một tập hợp ăn ý đánh giá đúng mức số anh em văn nghệ đồng ý với nhau trên bút mực được. Với chính tôi rất ít tham vọng, không kiêu căng; không hoàn toàn dốt, hèn nhát. Tôi chờ mong tất cả lời phê người đi trước, đồng hành, lớp sau về bộ sách này.

Kết luận về nhà văn biên khảo, dịch thuật :

Trương Bảo Sơn dịch Léon Tolstoi qua Tình Nghĩa Vợ Chồng, Đào Đăng Vỹ dịch Khúc Nhạc Đồng Quê của André Gide và trước đó La Porte Étroite (Cửa Hẹp), Thanh Ngọc Tuyền qua Tản Văn Ba Kim, đến Mặc Đỗ giới thiệu nền văn chương Mỹ dịch tiểu thuyết Scott Fitzgerald, với Đỗ Khánh Hoan dịch văn chương Anh, Giản Chi với lịch sử triết văn Trung Quốc, Nghiêm Kể Tổ với Việt Nam Máu Lửa sử liệu dồi dào. Riêng sử gia Nghiêm Kế Tổ mang nhiều tính chất chủ quan, đề cao đảng phái bạn (VNQDĐ), thiếu khách quan cần thiết là sử gia đứng đắn, không thiên vị. Chuyện văn học nước nhà thì không biết, phải nhờ hàng xóm cách xa biển rộng sông dài nói lại, rồi mới chịu tin là đúng hay sao?

THẾ PHONG

VVM.07.01.2025.